PRZYWRÓCENIE PIERWSZEJ KOMUNII ŚWIĘTEJ DO II KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ

marzec 2025 r.

Jego Ekscelencja bp Wojciech Osial

Przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego  

Konferencja Episkopatu Polski

Komisja Wychowania Katolickiego

Skwer kard. Wyszyńskiego 6 pok. 314

01-015 Warszawa

GŁOS W SPRAWIE PRZYSTĘPOWANIA DZIECI DO I KOMUNII ŚWIĘTEJ

W II KLASIE SZKOŁY PODSTAWOWEJ  

Pozwólcie dzieciom przychodzić do Mnie,

nie przeszkadzajcie im; do takich bowiem należy królestwo Boże.

Zaprawdę, powiadam wam: Kto nie przyjmie królestwa Bożego

jak dziecko, ten nie wejdzie do niego (Mk, 10, 14-15)

Wasza Ekscelencjo,

Szanowni Członkowie Komisji,  

Jako bezpośrednio zaangażowani w wychowanie religijne najmłodszego pokolenia – rodzice, dziadkowie, katecheci i duszpasterze – po blisko 15 latach od reformy przygotowania dzieci do I Komunii Świętej, zgodnie z którą przesunięto czas przystąpienia dzieci do powszechnej I Komunii Świętej z II do III klasy szkoły podstawowej, pragniemy zwrócić uwagę tut. Komisji na argumenty za powrotem do poprzedniego modelu przygotowania, czyli przywrócenia czasu przystępowania dzieci do I Komunii Świętej z III do II klasy szkoły podstawowej.       

 Argumenty przemawiające za tą propozycją wypływają przede wszystkim z naszych obserwacji zmieniającej się rzeczywistości, wspólnego doświadczenia, ale również badań naukowych oraz stanowią odpowiedź na planowaną redukcję liczby godzin nauczania religii w szkołach.

Na wstępie, w ramach wyjaśnienia, pragniemy dodać, że zapewne zdecydowana większość z nas wie, o możliwości wcześniejszego przystąpienia dzieci do I Komunii Świętej (o tzw. Komunii Baranków). Ideę tę oczywiście należy wspierać i w miarę możliwości popularyzować, jednak cel niniejszego listu jest inny. W trosce o przyszłość i dobro Kościoła Katolickiego w Polsce oraz zaangażowanie w życie duchowe i rozwój wiary u najmłodszych wiernych uważamy, że wiele przemawia za powrotem do rozwiązania sprzed reformy z 2010 roku, które zakładało przystępowanie dzieci do I Komunii Świętej w II klasie szkoły podstawowej.   Przechodząc do zasadniczego przedmiotu niniejszego listu, poniżej przedstawiamy najważniejsze argumenty przemawiające za rozpoczęciem dialogu nad opisywaną kwestią:  

1)     Brak uzasadnienia przesunięcia wieku dzieci przystępujących do I Komunii Świętej z 9 do 10 lat, wobec cofnięcia reformy edukacji  

Na początku należy przywołać genezę wprowadzonej w 2010 roku reformy przystępowania dzieci do sakramentu I Komunii Świętej. Bezpośrednią przyczyną zmiany momentu przystąpienia do I Komunii Świętej (z klasy II do klasy III szkoły podstawowej) była zapowiadana przez ówczesny rząd reforma edukacji, zgodnie z którą do I klasy miały pójść sześciolatki. W 2010 roku tut. Komisja zatwierdziła program nauczania religii w szkołach i przedszkolach, który miał być obligatoryjnie wprowadzony od września 2016 roku. Zmiana klasy, w której dzieci miały przystępować do I Komunii Świętej była motywowana chęcią utrzymania status quo w zakresie wieku dziecka przystępującego do tego sakramentu (9 lat)[1]. Wycofanie się przez ówczesny rząd z reformy edukacji i jednoczesne utrzymanie przez Kościół momentu przystąpienia do I Komunii Świętej w klasie III oznacza zatem przesunięcie wieku dziecka przyjmującego po raz pierwszy komunię do 10 lat. Nie przedstawiono wówczas uzasadnienia tej decyzji, z uwagi zaś na inne, niżej przedstawione powody, utrzymanie tej zmiany w mocy tym bardziej zdaje się być nieuzasadnione.    

2)     Niecelowość dłuższego przygotowania w wieku szkolnym (3 lata przygotowania), wobec niezmienionego programu przygotowania  

Warto zwrócić uwagę, że mimo trwałego przedłużenia czasu przygotowania dzieci do przystąpienia do I Komunii Świętej w szkole podstawowej (z 2 do 3 lat), program nauczania religii w szkołach i przedszkolach nie uległ zasadniczej zmianie, choć możnaby się spodziewać jego poszerzenia, pogłębienia. Dostępne wypowiedzi wprost wskazują na utrzymanie dotychczasowych treści, które zostały jedynie inaczej rozłożone[2]. Ponadto jednak podkreśla się, że nauczanie treści (ich ilość) ma znaczenie wtórne wobec nadrzędnego celu wprowadzenia dzieci we wspólnotę miejscowego Kościoła[3] – taki cel przygotowania dzieci do sakramentu pokuty i pojednania oraz Eucharystii wynika z założeń dokumentu Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania dzieci do przyjęcia i przeżywania sakramentu pokuty i pojednania oraz Pierwszej Komunii Świętej[4].

Mając na uwadze wyżej przedstawioną priorytetyzację celów nauczania religii w okresie edukacji wczesnoszkolnej, z którą wypada się całkowicie zgodzić oraz zapowiadane ograniczenie liczby lekcji religii w szkołach (szerzej w pkt. 3), co zwiastuje spodziewaną częściową (o ile nie całkowitą) zmianę sposobu przygotowania do przyjęcia sakramentów i przeniesienie ciężaru na pozaszkolne formy (rodzina, parafia), utrzymanie 3-letniego programu przygotowania religijnego w szkole zdaje się nie mieć uzasadnionych podstaw.  

3)     Zapowiadane ograniczenie liczby godzin religii w szkołach  

Mimo trwających w czasie redakcji tego listu rozmów Episkopatu z koalicją rządzącą oraz mimo treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2024 r. – stwierdzającego, że rozporządzenie Ministra Edukacji z dnia 26 lipca 2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (ograniczające liczbę godzin religii) jest w całości niezgodne z ustawą o systemie oświaty oraz Konstytucją – plany rządu dotyczące ograniczenia liczby lekcji religii z 2 do 1 tygodniowo należy wciąż traktować poważnie i w tym kontekście rozważyć potrzebę innego spojrzenia na przygotowanie dzieci do przyjęcia sakramentów Pokuty i Pojednania oraz Eucharystii, co jest  dodatkowym argumentem za przywróceniem czasu przystąpienia dzieci do I Komunii Świętej w II klasie szkoły podstawowej.

Zachowanie założenia, że program nauczania religii w szkołach podstawowych (w aspekcie przygotowania do I Komunii Świętej) pierwotnie 2-letni będzie realizowany w ciągu 3 lat, oznacza, iż zapowiadane przez rząd ograniczenie liczby godzin religii w szkołach z 2 do 1 godziny tygodniowo spowodowałoby, przy braku zmiany programu, rozłożenie formalnego przygotowania na 6 lat.

Bez względu na to, czy zapowiadane ograniczenie lekcji religii w szkołach finalnie zostanie przeforsowane przez rząd czy nie, pragniemy wyrazić wątpliwość co do skuteczności i celowości nauczania szkolnego jako wystarczającej czy choćby głównej drogi przygotowania do przystąpienia do I Komunii Świętej. W związku z tym podejmowane obecnie działania przez Ministerstwo Edukacji Narodowej  mogą być motywacją do podjęcia refleksji nad jakością przygotowania religijnego najmłodszych oraz szansą ukierunkowania na wychowanie i nauczanie przede wszystkim w rodzinie i parafii.  

4)     Rezygnacja z lekcji religii przez uczniów   W ostatnich latach obserwujemy tendencję spadkową wśród uczniów uczęszczających na lekcję religii. Obecnie w katechezie uczestniczy 82,4% uczniów[5], co oznacza spadek o 13,3 p. p. w porównaniu z rokiem 2009[6].

Zestawiając tę statystykę z warunkiem uczestniczenia w lekcjach religii w szkole, który jest konieczny do spełnienia, aby uczeń został dopuszczony do przyjęcia I Komunii Świętej[7] oraz wypowiedzią cytowanego już ks. prof. Piotra Tomasika, który w kontekście reformy z 2010 ocenił, że: biorąc pod uwagę postępującą w Polsce laicyzację, przesunięcie o rok wieku, w którym dzieci przystąpią do sakramentów oraz dłuższe przygotowanie wydaje się korzystne[...] Nie chcemy, żeby akt pierwszej komunii był aktem ostatniej, tylko żeby to było pełne uczestnictwo w eucharystii i stało się trwałym i zasadniczym elementem życia wiarą, należy wyrazić wątpliwość odnośnie sprawdzenia się modelu dłuższego przygotowania jako wspierającego i gruntującego życie religijne najmłodszych. Wypada również zadać sobie pytanie, czy dzieci przystępujące do I Komunii Świętej rok później nie są już zdemoralizowane i skażone ideologiami współczesnego świata, a zatem, czy w ich sercach jest jeszcze miejsce na przyjęcie daru Eucharystii, na prawdziwe spotkanie z Jezusem? Przeciwnie, obserwacja otaczającej nas rzeczywistości przekonuje, że rozpoczęcie przygotowania religijnego w jak najmłodszym wieku i nieprzedłużanie czasu w formie instytucjonalnej (szkolnej), pozwala najmłodszym rozwinąć i, co najważniejsze, zachować duchowe owoce przygotowania i przystąpienia do sakramentów pokuty i pojednania oraz I Komunii Świętej.  

5)     Przemiany społeczne i kulturowe od 2010 roku – szybsze dojrzewanie dzieci, utrata naturalnej prostoty i niewinności  

Trudno oprzeć się wrażeniu, że od czasu wprowadzenia wzmiankowanej reformy wieku przystąpienia dzieci do I Komunii Świętej minęła cała epoka w kontekście świadomości i dojrzewania najmłodszego pokolenia. Postęp technologiczny, informatyzacja społeczeństwa, zmiany społeczno-obyczajowe, konsumpcjonizm, relatywizm moralny, dostęp do mediów społecznościowych (wręcz – przeniesienie się życia społecznego dzieci do tych mediów), oraz postępująca seksualizacja dzieci spowodowały, że 8-, 9-, 10-latki są już obecnie całkiem innymi (psychicznie, a także duchowo) ludźmi niż ich rówieśnicy w 2010 roku czy w latach wcześniejszych.

Wedle naszego doświadczenia, powyższy proces przemian negatywnie wpływa na: duchową kondycję najmłodszych, rozwój wiary i wzbudzenie szczerego pragnienia przyjęcia sakramentów. W tym kontekście przyspieszenie procesu przystąpienia do I Komunii Świętej o 1 rok byłoby zmianą niezwykle istotną.

Przykładową ilustracją negatywnych przemian u najmłodszych, jest przerażająca wręcz statystyka o dostępie do pornografii. Wedle różnych badań, od 11,6% do nawet 52% badanych zetknęło się z pornografią zanim ukończyło 12. rok życia, a średni wiek pierwszego kontaktu z takimi treściami to od 10,7 roku życia do 11,2 roku życia[8]. Na bazie powyższego przykładu, jak również innych doświadczeń (popularyzacja przemocy, hejtu, uzależnienie od Internetu, gier itd.), można postawić tezę, że dzieci coraz wcześniej wchodzą w sferę grzechu, często jeszcze przed tym, kiedy zdają sobie sprawę z jego konsekwencji i zanim zdąży dotrzeć do nich formalna edukacja religijna oraz wsparcie sakramentalne.

Powyższe przekonuje, że nie przedłużanie a możliwe skrócenie, skondensowanie przygotowania dzieci do przyjęcia sakramentów i wykorzystanie naturalnej, dziecięcej wrażliwości, niewinności i prostoty, zdaje się być właściwą drogą. W tym kontekście nie będzie przesadą stwierdzenie, że należy umożliwiać najmłodszym przystąpienie do sakramentów Pokuty i Eucharystii „zanim będzie za późno” tj. zanim stracą dziecięcą wrażliwość, zainteresowanie sprawami duchowymi – przez negatywny wpływ opisanych czynników. Nie do przecenienia jest również wartość regularnej Komunii i Spowiedzi Świętej dla kształtowania sumień najmłodszych – jako narzędzia do przeciwstawienia się temu negatywnemu wpływowi, z którym muszą mierzyć się, jak wykazano, coraz młodsze dzieci.

Powyższe podejście nie stoi w sprzeczności z cytowanym już dokumentem – Wskazania KEP, które jako najważniejsze kryteria dotyczące dyspozycji rodziców i dziecka do przyjęcia Pierwszej Komunii Świętej podają:

a) dziecko jest ochrzczone i czynnie należy do wspólnoty Kościoła katolickiego. W przypadku, gdy dziecko nie jest jeszcze ochrzczone, należy udzielić mu tego sakramentu po uprzednim przygotowaniu,

b) wiara w obecność Pana Jezusa w Komunii Świętej,

c) osobiste pragnienie przyjmowania Pana Jezusa w Komunii Świętej,

d) rozeznanie co do istoty grzechów oraz cnót chrześcijańskich,

e) pragnienie uzyskania przebaczenia swoich grzechów i osiągania chrześcijańskich cnót,

f) przystąpienie do sakramentalnej spowiedzi[9].

W ocenie autorów listu, wszystkie cytowane wyżej warunki obecnie mogą być spełnione przez dzieci 8-, 9-letnie – co więcej, osobiste doświadczenie przekonuje, że niektóre z tych kryteriów są łatwiejsze do zrealizowania przez młodsze dzieci (zwłaszcza w/w punkty b, c oraz e), gdyż pomaga im w tym, naturalna skłonność do przyjmowania prawd wiary w sposób prosty.  

6) Podsumowanie  

Na zakończenie i w ramach podsumowania dotychczasowej historii przystępowania do I Komunii Świętej przez 10-latków w Kościele Katolickim w Polsce, pragniemy zachęcić do refleksji nad przeżywaniem przez te dzieci rocznicy Pierwszej Komunii Świętej w parafiach.

Autorzy listu nie odnaleźli statystyk dotyczących udziału dzieci w tej uroczystości, która zgodnie z założeniem Wskazań KEP miała być zwieńczeniem pogłębienia mistagogicznego, czyli okresu głębszego wprowadzenia w przeżywanie sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii[10]. Obecnie rocznica odbywa się w IV klasie szkoły podstawowej. Każdy zainteresowany tym listem, w oparciu o własne obserwacje i doświadczenia, może sam odpowiedzieć sobie na pytania, jak wygląda obecnie ranga tej uroczystości w parafiach, których jesteśmy częścią, jaka jest frekwencja dzieci – w porównaniu z latami ubiegłymi i jakie są przyczyny takiego stanu rzeczy. Podobnie sytuacja wygląda z innymi praktykami religijnymi zwyczajowo związanymi z czasem bezpośrednio po przyjęciu sakramentów pokuty i pojednania oraz Eucharystii  - jak np. praktyka I piątków miesiąca.  

Liczymy na to, że przedstawiony głos spotka się z życzliwym zainteresowaniem tut. Komisji i skłoni do podjęcia zgodnych z Bożą Wolą decyzji.                                                                                                                                                                                              Z Panem Bogiem     

[1] Ks. prof. Tomasik, konsultor Komisji Wychowania Katolickiego KEP, cyt. https://tvn24.pl/polska/pierwsza-komunia-swieta-2024-ksiadz-o-nieodpowiednich-prezentach-st7901455

[2] Ks. dr Roman Buchta, dyrektor Wydziału Katechetycznego Kurii Metropolitalnej w Katowicach, https://plus.dziennikzachodni.pl/komunia-w-trzeciej-klasie-dlaczego-taka-zmiana-z-czym-sie-wiaze/ar/9810424

[3] Tamże: Nie chodzi o to, by wszystkiego nauczyć, nie zależy nam, by dzieciom przekazać wszystko przed komunią. Nie ma takiej potrzeby, one mają wiedzieć najważniejsze rzeczy. A dodatkowy rok pozwoli na lepsze wprowadzenie ich we wspólnotę miejscowego Kościoła i chyba o to najbardziej chodzi. Będziemy więc kłaść nacisk na katechezę wtajemniczającą, mistagogiczną, na elementy wychowania, a nauczanie pozostawimy bez większych zmian.

[4] Wskazania Konferencji Episkopatu Polski dotyczące przygotowania dzieci do przyjęcia i przeżywania sakramentu pokuty i pojednania oraz Pierwszej Komunii Świętej (https://wnk.diecezjazg.pl/wp-content/uploads/2020/09/Wskazania-KEP-przygotowanie-dzieci-sakrament-pokuty-Pierwsza-Komunia-Swieta.pdf), pkt. 12: 12. Przygotowanie dzieci do sakramentu pokuty i pojednania oraz Eucharystii ma na celu doprowadzenie dziecka do świadomego i osobistego spotkania z kochającym i przebaczającym Chrystusem oraz zjednoczenia z Nim w Komunii Świętej. Celem formacji jest także głębsze wprowadzenie dziecka we wspólnotę Kościoła przez doświadczenie wspólnoty wiary i miłości we wspólnocie parafialnej.

[5] Annuarium Statisticum Ecclesiae In Polonia. Dane za rok 2021, dostęp: https://www.iskk.pl/badania/roczniki-statystyczne/374-annuarium-statisticum-ecclesiae-in-polonia-dane-za-rok-2021   

[6] Średnio 95,7% uczęszczających na katechezę w 2009 r. (za: Rocznik Statystyczny, Kościół katolicki w Polsce 1991-2011¸Warszawa 2014, https://www.iskk.pl/badania/roczniki-statystyczne/306-rocznik-kosciola-1991-2011 , s. 233).

[7] Wskazania Konferencji Episkopatu Polski…, pkt. 25. 25. Koniecznym warunkiem uczestnictwa w parafialnym przygotowaniu do Pierwszej Spowiedzi i Komunii Świętej jest uczęszczanie na lekcje religii w szkole. Odpowiedzialni za formację parafialną powinni się zatem upewnić, że ten warunek został spełniony.

[8] 52% chłopców i 33% dziewcząt pierwszy raz zapoznała się z nią, zanim ukończyła 12. rok życia (za: Podsumowanie literatury i badań naukowych wskazujących na negatywne konsekwencje korzystania z pornografii w kontekście ochrony dzieci i młodzieży, 2017:  https://opornografii.pl/files/attachments/7fc53b40-ee60-11e8-abdb-4257ce7dff06/raport.pdf . Raport NASK „Nastolatki wobec pornografii cyfrowej” w grupie osób od 12 do lat 14 i w wieku 16 lat średni wiek pierwszego kontaktu z pornografią to 11,2 lat. W przypadku młodszych badanych (od 12 do 14 lat) wiek zetknięcia się z tego typu treściami po raz pierwszy był niższy i wynosił 10,7 lat. Dane dotyczą tylko osób, które przyznały, że w ogóle miały kontakt z pornografią (było ich 53,3 proc.). Publikacja „Kontakt dzieci i młodzieży z pornografią” Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę informuje, że w grupie wiekowej od 11 do 12 lat kontakt z pornografią miało 21 proc. osób (s. 10). Autorzy badania przyznają, że nie wszyscy respondenci mogli odpowiadać zgodnie z prawdą (s. 23). Niższy odsetek dla tej grupy (11,6 proc.) przedstawia raport NASK „Nastolatki 3.0” (s. 102). – za: https://demagog.org.pl/wypowiedzi/w-jakim-wieku-mlodzi-polacy-stykaja-sie-z-pornografia-w-sieci/ 

[9] Wskazania Konferencji Episkopatu Polski…, pkt. 31.

[10] Tamże, pkt. 14.

Wojciech Górny    Skontaktuj się z autorem petycji