Radiostacja Babice - petycja o wpis do rejestru zabytków!

My niżej podpisani, zwracamy się do Pana z prośbą o niezwłoczne objęcie ochroną prawną w formie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego, pozostałości Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali Nadawczej (wraz z otoczeniem). Nasze wystąpienie jest poparciem dotychczasowych działań i zamierzeń prowadzonych na rzecz ocalenia tego zabytku przez stowarzyszenie „Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza".

Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza, wzniesiona na zachodnim przedpolu Warszawy w latach 1921-1923, była największą inwestycją radiokomunikacyjną II RP. Instalacja zapewniała Polsce bezpośredni kontakt ze Stanami Zjednoczonymi oraz Europą Zachodnią i Japonią. Uniezależniała również nowo odrodzone państwo od tzw. Kabla Transatlantyckiego, łączącego Europę z USA, a będącym pod administracją Wielkiej Brytanii. Pozwalała ona wygrywać międzynarodowe przetargi na przekazywanie depesz krajów europejskich za Atlantyk. Dzięki TRCN Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie mogła bezpośrednio i na bieżąco wymieniać informacje o notowaniach z Wall Street. Instalacja została wybudowana ze środków Polski na licencji Radio Corporation of America. W jej otwarciu uczestniczyli wszyscy dostojnicy państwowi między innymi: prezydent Stanisław Wojciechowski, marszałek Senatu Wojciech Trąmpczyński, marszałek Sejmu Maciej Rataj, ks. bp. Stanisław Gall, Roman Dmowski, Jan Moszczyński, gen. Tadeusz Rozwadowski oraz inni ministrowie. 17 listopada 1923 roku, podczas otwarcia radiostacji, prezydent Wojciechowski wymienił depesze z prezydentem USA Johnem Calvinem Coolidgem.

Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza składała się z następujących zasadniczych elementów: budynku nadawczego z aparatura nadawczą i dwoma potężnymi alternatorami systemu Alexandersona, budynku elektrowni własnej, dziesięciu stalowych nitowanych wież o wysokości 130 metrów, wzniesionych na długości łącznie blisko 4 kilometrów.

Strategiczne znaczenie samej Radiostacji, jak i okolicznego terenu, które zamykało dojście do Warszawy od strony północno-zachodniej, spowodowało, że we wrześniu 1939 roku o instalację tę toczyły się ciężkie walki, których ciężar spadł przede wszystkim na III batalion 26 Pułku Piechoty pod dowództwem mjr. Jacka Decowskiego, którego żołnierze wielokrotnie odpierali ataki ze strony oddziałów niemieckiej 19 Dywizji Piechoty. 27 września 1939 roku, po blisko dwóch tygodniach obrony, spośród 700 obrońców tzw. Reduty Babice do niewoli dostało się około 30 żołnierzy wraz z rannym dowódcą. Ten epizod z 1939 roku nazywany jest w literaturze Warszawskimi Termopilami. Podczas okupacji niemieckiej Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza była wykorzystywana przez Niemców do kontaktu z jednostkami stacjonującymi na zajętych przez nich terenach Europy Zachodniej, do wymiany informacji z okrętami podwodnymi operującymi na północnym Atlantyku oraz do bezpośrednich kontaktów z Japonią. 17 stycznia 1945 roku uchodzący przed Sowietami Niemcy wysadzili w powietrze wszystkie zasadnicze elementy zespołu Radiostacji.

Do chwili obecnej na terenie tzw. Parku Leśnego Bemowo, na pograniczu Gminy Stare Babice oraz m.st. Warszawy, zachowały się pozostałości po największej polskiej międzywojennej inwestycji radiotechnicznej: 36 betonowo-stalowych fundamentów pierwotnie podtrzymujących stalowe konstrukcje wież antenowych, fundamenty indywidualnych aparatur pomocniczych każdej z wież, ruiny budynku nadajnika i 3 wartownie (obiekty tej klasy możemy spotkać jedynie na Westerplatte) oraz inne elementy. Wszystkie wymienione wyżej relikty charakteryzuje stabilny stan zachowania oraz to, że znajdują się na gruntach o uregulowanym statusie prawnym na terenie administrowanym przez Lasy Państwowe. Warto dodać, że jedyna zachowana na świecie instalacja nadawcza tego typu znajduje się w Szwecji w gminie Varberg. Radiostacja Grimeton wpisana jest od roku 2004 na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO! Jest ona mniejsza niż ta zbudowana w Babicach o blisko połowę. Skalę tego przedsięwzięcia można zobaczyć na stronach internetowych: http://www.nadajnik-babice.pl/, http://radiostacjababice.org/, http://www.grimeton.info/.

Otoczenie opieką prawną w formie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych reliktów radiostacji leży w interesie społecznym ze względu na jej wartość historyczną i naukową oraz znaczenie dla dziedzictwa, szczególnie mieszkańców gminy Stare Babice, gdzie stanowi ona jedną z podstaw tożsamości mieszkańców. Wpis reliktów Transatlantyckiej Radiotelegraficznej Centrali Nadawczej do rejestru zabytków, poza zapewnieniem ochrony i opieki prawnej, otworzy możliwości na pozyskanie funduszy z przeznaczeniem na działalność badawczą, edukacyjną, popularyzatorską, konserwację zachowanych reliktów, uporządkowanie terenu, wykonanie ścieżki edukacyjnej czy też docelowo utworzenie muzeum na wolnym powietrzu. Radiostacja niewątpliwie jest obiektem o wysokich walorach edukacyjnych, możliwościach popularyzowania i zainteresowania historią najnowszą. Posiada ona potencjał, by stać się ważnym centrum historycznym – instytucją promującą mikroregion Powiatu Warszawa-Zachód oraz stolicy. Zburzenie radiostacji w 1945 roku przez Niemców jest wydarzeniem, którego dramatyzm doskonale podkreślają relikty zabytku, niosące same w sobie charakterystyczne przesłanie  - memento. 

Interwencja społeczników zaangażowanych dotychczas w ochronę zabytku oraz współpraca ze Stołecznym Konserwatorem Zabytków skutkuje tym, że opracowano w 2015 roku białą kartę dla materialnych pozostałości po Radiostacji (autorzy Jacek Wardęcki i Jakub Andrzejewski). Na mocy zarządzenia 221/2016 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 23 lutego 2016 roku została ona ujęta w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy. Wpisu dokonano na podstawie karty ewidencyjnej, która zawiera rys historyczny, pełny opis naukowo-techniczny wszystkich zachowanych elementów oraz ich precyzyjną inwentaryzację pomiarową. Autorzy karty poddali analizie i przedstawili opis aktualnych zagrożeń na jakie narażony jest zabytek ze wskazaniem niezbędnych do przeprowadzenia w najbliższym czasie działań konserwatorskich. Do karty dołączono mapy w skali 1:10 000 i 1:2000. Karta wykonana w BSKZ została przekazana do archiwum MWKZ. Prosimy zatem o wpis do rejestru na podstawie informacji zawartych w karcie zabytku.

Apelujemy o wpisanie TRCN do rejestru zabytków, gdyż zapewni to ochronę prawną, która według artykułu 4 ustawy "o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami" polega między innymi na: zapewnieniu warunków prawnych, organizacyjnych, finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków.

Jednocześnie podkreślamy, że w naszej opinii opisywany zespół obiektów spełnia wymogi artykułu 6 ustęp 1 ustawy „o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” z dnia 23 lipca 2003 roku, z późniejszymi zmianami, który mówi, iż ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki nieruchome. Radiostacja, gdyby funkcjonowała do dziś, byłaby przykładem zabytku techniki, jednakże na skutek wydarzeń z 1945 roku obecnie jest zachowana w formie reliktów i trwałej ruiny – jako świadek historii. Katalog zabytków do objęcia ochroną prawną zapisany w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie jest skończony, doskonale omawia go komentarz zawarty na stronie internetowej WMKZ: "Artykuł 6 ust 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa co może być przedmiotem ochrony, ale nie zawiera katalogu zupełnego obiektów, które mogą być wpisane do rejestru zabytków. Jest to wyliczenie przykładowe, a zawarte w tym artykule stwierdzenie w szczególności wskazuje wyraźnie na możliwość rozszerzającej interpretacji. Oznacza to, że przedmiotem wpisu może być każdy obiekt, istniejący w jakiejkolwiek formie fizycznie postrzegalnej." (http://www.mwkz.pl/rejestr-i-ewidencja-zabytkow/448). Proponujemy zatem wpisanie do rejestru zabytków reliktów radiostacji – jako świadectwa historii.

Unikalny charakter obiektu, jego wartości naukowe, historyczne, edukacyjne, wiążące się z radiostacją, to dziedzictwo kulturowe o ogromnym znaczeniu, jednak stale zagrożone destrukcją zachowanej substancji czy to na skutek oddziaływania czynników naturalnych, czy dewastacją przez wandali oraz planami inwestycyjnymi. Zagrożenia te dodatkowo potwierdzają konieczność pilnego wpisu do rejestru zabytków. Postępowanie administracyjne w sprawie wpisu wszczęto 13.09.2016 a Narodowy Instytut Dziedzictwa wydał opinię parę miesięcy temu. Tym bardziej niezrozumiała jest dla nas opieszałość w w.w. sprawie!

Stowarzyszenie Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza    Skontaktuj się z autorem petycji