List Otwarty w obronie uczennic Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Szydłowcu, szykanowanych za wyrażanie swoich przekonań

adresaci:
Włodzimierz Górlicki, Starosta Szydłowiecki
Karol Kopycki, dyrektor Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Szydłowcu

Szanowni Państwo,

stała się rzecz niedopuszczalna! W polskiej szkole – szkole, którą Państwo administrują - w imię pzrekonań jednego nauczyciela, wyklucza się uczniów z lekcji matematyki za to, że odważyli się wyrazić swoje zdanie.

Nie raz, nie dwa, ale kilkukrotnie! W polskiej szkole nie ma miejsca na szykany! Nie ma na to zgody Polek i Polaków!

Wykluczenie uczniów, którzy na zdjęciach profilowych umieścili logotyp protestu przeciwko orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, to działania godne ZABORCY a nie szkoły uczącej tolerancji, wolności czy praw obywatelskich.

Już polskich uczniów nękał zaborczy reżim.

119 lat temu, we Wrześni tłamszono uczniów za to, że przeciwstawili się państwu pruskiemu. Rodzice nie zamierzali biernie przyglądać się, jak nauczyciele wykonują karę chłosty na ich pociechach. Szybko sami zaczęli wymierzać sprawiedliwość agresywnym nauczycielom. Brutalne prześladowania dzieci polskich we Wrześni przez pruski rząd spowodowały jednak odwrotny skutek. Polski opór przeciwko germanizacji jeszcze się wzmocnił, a Polacy we wszystkich zaborach zjednoczyli się. Za przykładem dzieci wrzesińskich poszli uczniowie w innych szkołach zaboru pruskiego. W 1906 opór dzieci, podtrzymywany przez rodziców, przybrał postać powszechnego strajku. W fazie największego nasilenia strajkowało ok. 75 tys. dzieci w ok. 800 szkołach (na łączną liczbę 1100 szkół).

Września to symbol! Dzisiaj ten symbol wraca, staje przed oczami… Znowu wzywa do jedności w obronie uczniów szykanowanych, obdzieranych z własnego zdania, własnych poglądów!

Czy w szkole można protestować? Oczywiście, że można! Prawo do wyrażania swoich poglądów należy do jednych z podstawowych praw człowieka.

Przypominamy więc Państwu jak to wygląda na gruncie polskiego, obowiązującego jeszcze prawa.

Zacznijmy od ustawy Prawo oświatowe.

Preambuła ustawy odsyła do zasad zawartych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wskazań zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka.

Ponadto preambuła wskazuje, że: "Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności".

Demokracja, tolerancja, wolność i równość to kluczowe zasady, według których szkoła powinna przygotowywać uczniów do wypełniania obowiązków obywatelskich. A te obowiązki, to nie tylko te, które narzuca na nas państwo, ale również te, jakie nakłada na nas społeczeństwo, jakie wynikają choćby z naszego poczucia przynależności do grupy Obywateli i Obywatelek.

Art. 1 pkt 12 ustawy Prawo oświatowe mówi, że: "[System oświaty zapewnia w szczególności] kształtowanie u uczniów postaw prospołecznych, (...), sprzyjających aktywnemu uczestnictwu uczniów w życiu społecznym".

Nie jest rolą szkoły zachęcanie do niebrania udziału w protestach, nieangażowania się w życie społeczeństwa, niereagowania na przemiany polityczno-społeczne. Szkoła nie może kształcić obywateli biernych i niezaangażowanych. Szkoła ma w uczniach kształcić postawy prospołeczne, ma kształcić tak, by uczniowie aktywnie uczestniczyli w życiu społecznym.

Czy więc dyrektor czy nauczyciele powinni zniechęcać uczniów do manifestowania swoich poglądów? Absolutnie nie!

Neutralność światopoglądowa szkoły dotyczy w pierwszej kolejności dyrektora szkoły. Ma on tak organizować naukę i pracę, aby żaden uczeń ani nauczyciel nie czuł się w szkole dyskryminowany z tego powodu, że należy do mniejszości światopoglądowej. W szkole nie może być "dominującego światopoglądu", pod dyktando którego ułożone jest funkcjonowanie placówki. Nie oznacza to jednak, że uczniów i nauczycieli obowiązuje bezwzględny zakaz manifestowania światopoglądu. Gdyby tak było, w szkole nie można byłoby się pojawić z krzyżykiem na szyi czy z plecakiem z napisem "Jestem ateistą".

Umieszczenie logo protestu nie narusza zatem niczyich dóbr, nie jest oznaką braku szacunku do nikogo, nie jest nawoływaniem do nienawiści.

Szkoła to nie tylko miejsce nauki. Jednym z zadań systemu oświaty jest kształtowanie postaw prospołecznych. Szkoła jest naturalnym miejscem manifestowania swojego światopoglądu, bo uczniowie spędzają w niej (również w tej wirtualnej szkole) dużą część swojego dnia.

W szkole nie można zakazywać ujawniania poglądów. Szkoła nie powinna też stronić od bycia miejscem dyskusji na tematy ważne społecznie, choćby i budziły one duże emocje. Szkoła powinna uczyć kultury dyskusji, konstruowania argumentów, ripost. Ale szkoła nie może bronić się przed podejmowaniem rozmów na istotne społecznie tematy. 

Szacunek do siebie nawzajem nie stoi w sprzeczności z posiadaniem różnych poglądów i ich wyrażaniem.

A co na to Konstytucja i inne źródła prawa?

Art. 31 ust. 1 Konstytucji gwarantuje każdemu człowieku ochronę wolności. Jak należy rozumieć tę wolność?

Profesor Piotr Tuleja wskazuje, że: "Wolność oznacza swobodę podejmowania aktów woli i ich wyboru, inaczej mówiąc, oznacza swobodę decydowania o własnym postępowaniu.

Swoboda postępowania dotyczy zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej sfery zachowania osoby. Oznacza możliwość nie tylko podejmowania określonego działania, lecz także powstrzymania się od niego.

Ochrona wolności wyraża się w zakazie ingerowania przez władze publiczne we wskazaną powyżej swobodę oraz w nakazie tworzenia instytucji prawnych chroniących tę swobodę przed ingerencją wszelkich podmiotów, w tym innych osób fizycznych i prawnych".*

Norma programowa z art. 31 ust. 1 Konstytucji jest doprecyzowana w art. 41 Konstytucji, który gwarantuje każdemu wolność osobistą.

Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że wolność ta oznacza "możliwość podejmowania przez jednostkę decyzji zgodnie z własną wolą, dokonywania swobodnego wyboru postępowania w życiu publicznym i prywatnym, nieograniczonego przez inne osoby".

Normę z art. 31 ust. 1 Konstytucji konkretyzuje też art. 54 Konstytucji, zapewniający wolność  wyrażania swoich poglądów.

Jak wskazuje profesor Monika Florczak-Wątor: "Wypowiedzią jest wyrażenie swoich poglądów i przekonań w każdej możliwej formie, a zatem nie tylko w formie werbalnej, ale również w inny sposób.

Wypowiedź może mieć charakter artystyczny (np. dzieło plastyczne, muzyczne, audiowizualne), naukowy (np. monografia naukowa) czy handlowy (np. reklama, informacja handlowa). Wypowiedź może stwierdzać określone fakty, jak również zawierać ich oceny. Art. 54 odnosi się również do wypowiedzi zamieszczanych w Internecie, w tym także na portalach społecznościowych"

oraz

"Pogląd to opinia (stanowisko) danej osoby w określonej sprawie, które może, choć nie musi, zawierać element oceny. Najczęściej stanowi on uzewnętrznioną formę przekonań, które ustawodawca – w zakresie przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych – chroni dodatkowo w art. 25 ust. 2. (...)

Wyrażanie poglądów to ich przekazywanie od nadawcy do różnych kategorii odbiorców. Poglądy można wyrażać zarówno w relacjach prywatnych, jak i w sferze życia publicznego, a zwłaszcza politycznego".***

W wyroku P 1/06 Trybunał Konstytucyjny wskazywał m. in., że:

"Wolność wyrażania swoich poglądów ma zasadnicze znaczenie w sferze życia publicznego, zwłaszcza politycznego, i wiąże się ściśle z innymi wolnościami konstytucyjnymi wyrażającymi łącznie - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - wolność działania jednostki w życiu publicznym".

Uczniowie i uczennice mają więc swobodę decydowania o własnym postępowaniu, a dyrektor szkoły, jako organ administracji publicznej, ma obowiązek powstrzymać się od ingerowania w tę swobodę (chyba, że ustawa przyznaje mu taką kompetencję).

Wolność wyrażania poglądów nie jest ograniczona tylko do sfery prywatnej, ale rozciąga się ona także za sferę życia publicznego. Szkoła nie jest więc miejscem, w którym nie można by było wyrażać swoich poglądów.

Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989 r. **** w art. 12 i 13 gwarantuje każdemu dziecku, zdolnemu do kształtowania swoich poglądów, prawo do swobodnego wyrażania tych poglądów oraz prawo do swobodnej wypowiedzi.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku w dniu 19 grudnia 1966 r. ***** w art. 19 statuuje prawo do swobodnego wyrażania opinii i posiadania własnych poglądów, a Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 19 przyznaje każdemu człowiekowi prawo wolności opinii i wyrażania jej.

Te międzynarodowe akty są przywoływane w preambule ustawy Prawo oświatowe, dlatego je tu cytujemy.

Podsumowując:

• każdy ma prawo do posiadania poglądów i wyrażania ich, również dzieci,
• Konstytucja RP gwarantuje wolność wypowiedzi i wyrażania poglądów,
• wolność ta nie ogranicza się jedynie do przestrzeni prywatnej, ale rozciąga się też na sferę życia publicznego,
• władza publiczna ma obowiązek powstrzymania się od ingerencji w tę wolność,
• żadne przepisy prawa nie ograniczają uczniom prawa do protestu,
• logo protestu ustawione jako zdjęcie profilowe/w tle w aplikacji służącej do nauki zdalnej mieszczą się w granicach wolności wypowiedzi, nie naruszają praw ani dóbr innych osób, nie naruszają prawa, nie są symbolami zakazanymi,
• dyrektor szkoły nie może zakazywać manifestowania poglądów czy wyrażania poparcia dla akcji społecznych, nie może też do takiego działania zniechęcać czy od takiego zachowania odwodzić,
• ustawienie logo/nakładki/symbolu, mieszczących się w granicach wolności wypowiedzi, nie może pociągać dla ucznia negatywnych konsekwencji, zwłaszcza nie może wpływać na oceny z przedmiotów ani na ocenę zachowania.

Uczeń i uczennica mogą:

• popierać strajk kobiet,
• rotestować przeciwko rządowi,
• protestować przeciwko wyrokowi TK,
• popierać inne inicjatywy społeczne.

Tak długo, jak wypowiedzi uczniów i uczennic mieszczą się w granicach wolności wypowiedzi, korzystają one z konstytucyjnej ochrony. Konstytucja w takim samym stopniu chroni wolność wypowiedzi nauczycielek i nauczycieli. Oni też mają prawo do protestu.

Przypisy:

*- P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2019

** - wyrok Trybunału Konstytucyjnego K 16/10

*** - P. Czarny, M. Florczak-Wątor, B. Naleziński, P. Radziewicz, P. Tuleja, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2019

**** - Dz.U. 1991 nr 120 poz. 526

***** - Dz.U. 1977 nr 38 poz. 167

Dziękujemy między innymi Stowarzyszeniu Umarłych Statutów za pomoc w redakcji Listu Otwartego.

Kinga Warchoł    Skontaktuj się z autorem petycji