Petycja o wznowienie prac legislacyjnych nad ustawą o dodatku dopełniającym dla osób z niezdolnością do samodzielnej egzystencji pobierających inne świadczenia inne niż renta socjalna
Warszawa, dn. 10.06.2025
Sz.P. Agnieszka Dziemianowicz-Bąk
Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
ul. Nowogrodzka 1/3/5
00-513 Warszawa
PETYCJA
Szanowna Pani Minister,
Na podstawie art. 2 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach (Dz. U. z 2018 r. poz. 870) składamy petycję z prośbą o kontynuację prac legislacyjnych nad projektem ustawy o dodatku dopełniającym dla osób posiadających orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, które pobierają inne świadczenia niż renta socjalna.
Z dniem 1 stycznia 2025 roku weszła w życie ustawa z dnia 27 września 2024 r. o zmianie ustawy o rencie socjalnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2024.1615). Na jej mocy wprowadzono dodatek dopełniający w wysokości 2520 zł brutto przysługujący osobom uprawnionym do renty socjalnej, które są całkowicie niezdolne do pracy oraz niezdolne do samodzielnej egzystencji. Obecnie kwota dodatku dopełniającego wynosi 2610,72 zł brutto i podlega waloryzacji. Niestety, analogicznego wsparcia nie wprowadzono dla osób otrzymujących rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przyznawaną na podstawie art. 57 i kolejnych ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które również są niedolne do samodzielnej egzystencji.
Renta socjalna i renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy to różne świadczenia przyznawane przez organ rentowo-emerytalny. Warunkiem uzyskania renty socjalnej jest stwierdzenie całkowitej niezdolności do pracy. Aby móc się o nią ubiegać, konieczne jest również spełnienie ustawowego kryterium wiekowego, w którym nastąpiło naruszenie sprawności organizmu. Renta socjalna przysługuje, jeżeli całkowita niezdolność do pracy spowodowana naruszeniem sprawności organizmu powstała:
- przed ukończeniem 18 roku życia:
- w trakcie nauki (także podczas wakacji lub urlopu dziekańskiego):
· w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25 lat,
· w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy to świadczenie przysługujące osobie uznanej za całkowicie niezdolną do wykonywania pracy zarobkowej z powodu stanu zdrowia. Za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy – analogicznie jak w przypadku renty socjalnej. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia również następujące warunki: posiada wymagany – odpowiedni do wieku, w którym powstała niezdolność – okres składkowy i nieskładkowy, a sama niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie, np. w czasie trwania ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od zakończenia tych okresów.
Zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
Takimi samymi kryteriami ZUS ocenia niezdolność do samodzielnej egzystencji u osoby pobierającej rentę socjalną jak i osoby pobierającej rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Nie każda osoba pobierająca rentę socjalną oraz nie każda osoba pobierająca rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albowiem niezdolność do samodzielnej egzystencji stanowi dodatkową ocenę lekarza orzecznika o ciężkim stopniu naruszenia sprawności organizmu.
Jedynym kryterium rozróżnienia rencistów socjalnych z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji a rencistów z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji jest kryterium wieku, w którym stwierdzono utratę całkowitej zdolności do pracy zarobkowej z uwagi na naruszenie sprawności organizmu.
Należy zaznaczyć, że oprócz dodatku dopełniającego, renciści socjalni z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji mogą ubiegać się również o inne świadczenia. Fakt pobierania dodatku dopełniającego nie wyklucza ich z kręgu uprawnionych do innych swiadczeń. Rencista socjalny z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji może jednocześnie otrzymywać dodatek dopełniający, świadczenie wspierające oraz zasiłek pielęgnacyjny.
Pragniemy zwrócić uwagę, iż wśród osób pobierających rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy znajdują się osoby, u których niepełnosprawność powstała w młodym wieku, które nie miały możliwości wypracowania wyższych świadczeń rentowych ze względu na krótki okres zatrudnienia przed ustaleniem niezdolności do pracy. W efekcie ich świadczenia są na niskim poziomie, co znacząco wpływa na ich sytuację materialną i jakość życia.
Tabela: Zestawienie świadczeń przysługujących osobom z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, w zależności od rodzaju pobieranej renty
Źródło: dane zaczerpnięte ze strony internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS)
Nowelizacja ustawy o rencie socjalnej, choć korzystna dla jednej grupy, budzi poważne wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Zdaniem Biura Legislacyjnego Senatu, takie zróżnicowanie sytuacji osób znajdujących się w porównywalnym położeniu rodzi poważne wątpliwości co do zgodności z zasadą równości, wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Biuro podkreśliło, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, odejście od zasady równości jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy łącznie spełnione są następujące warunki:
1) zróżnicowanie jest racjonalnie uzasadnione z uwagi na cel i treść wprowadzających je przepisów (ma charakter relewantny);
2) jest proporcjonalne, tj. waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku różnego traktowania podmiotów podobnych;
3) ma podstawę w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych, uzasadniających odmienne traktowanie podmiotów podobnych.
W opinii Biura Legislacyjnego Senatu, w przypadku omawianej ustawy warunki te nie zostały spełnione, co skutkuje poważnymi wątpliwościami co do jej zgodności z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. (źródło:www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/7148/plik/152o.pdf)
Swoje stanowisko wobec obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o rencie socjalnej wyraziło 20 organizacji pozarządowych zrzeszonych w Polskim Forum Osób z Niepełnosprawnościami (PFON), wskazując, że projekt pomija drugą grupę rencistów - osoby z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Stanowisko to zostało przekazane do: Marszałka Sejmu RP, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych oraz sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. Organizacje podkreślają, że proponowane rozwiązania, choć korzystne dla części środowiska, naruszają podstawowe wartości konstytucyjne, prowadząc do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji różnych grup osób z niepełnosprawnościami. Znaczący wzrost wysokości renty socjalnej, bez jednoczesnych zmian w innych świadczeniach kompensujących trudności w aktywności zawodowej, może wywołać wśród wielu osób poczucie niesprawiedliwości i dyskryminacji. W opinii organizacji, projekt może budzić uzasadnione wątpliwości co do jego zgodności z konstytucyjnymi zasadami sprawiedliwości społecznej oraz równości obywateli (art. 2 i 32 Konstytucji RP). (źródło: Stanowisko 20 organizacji pozarządowych zrzeszonych w PFON ws. obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o rencie socjalnej – Magazyn Informacyjny Osób Niepełnosprawnych „Nasze Sprawy”)
W odpowiedzi na interpelację poselską nr 7940, złożoną przez Panią Poseł Katarzynę Osos w sprawie dodatku dopełniającego dla osób pobierających rentę chorobową, Kierownictwo Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformowało, że dostrzega istniejące nierówności pomiędzy osobami pobierającymi rentę socjalną, całkowicie niezdolnymi do pracy i do samodzielnej egzystencji, a osobami uprawnionymi do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji. W związku z tym w resorcie opracowano założenia do projektu ustawy o dodatku dopełniającym dla osób otrzymujących rentę z tytułu niezdolności do pracy. Do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów skierowano wniosek o ujęcie tego projektu w Wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów. Zespół do Spraw Programowania Prac Rządu w KPRM, który wydaje opinię dotyczącą wpisów projektów do wykazu, zobowiązał wnioskodawcę, we współpracy z innymi resortami, do przeprowadzenia przeglądu obecnie funkcjonujących instrumentów wsparcia skierowanych do osób z niepełnosprawnościami. Obecnie w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, z udziałem Ministra Finansów, realizowana jest procedura przeglądu tych instrumentów.
Art. 2. Konstytucji RP głosi, że "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". Natomiast artykuł 32. ust. 1 Konstytucji RP stanowi, iż "Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne".
W naszej ocenie art. 6a ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, w zakresie, w jakim różnicuje rencistów socjalnych z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji oraz rencistów z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji, przyznając prawo do dodatku dopełniającego wyłącznie tej pierwszej grupie, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji RP. Ustawodawca powinien traktować w sposób równy obie grupy rencistów, które legitymują się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Ograniczenie prawa do dodatku dopełniającego tylko do jednej z tych grup skutkuje uprzywilejowaniem jednej grupy rencistów względem drugiej, mimo że obie posiadają istotne i tożsame cechy - zarówno całkowitą niezdolność do pracy, jak i niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Zarówno renciści socjalni z orzeczoną niezdolnością do samodzielnej egzystencji, jak i renciści z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, mający orzeczoną niezdolność do samodzielnej egzystencji, znajdują się w tożsamej sytuacji życiowej – zmagają się z identycznymi problemami i dysfunkcjami, mają takie same potrzeby w zakresie leczenia, rehabilitacji, zaopatrzenia w wyroby medyczne czy konieczności całodobowej opieki. Jedyną różnicą między tymi grupami pozostaje moment powstania niepełnosprawności, podczas gdy niepełnosprawność nie jest kwestią wyboru.
Mając powyższe na względzie, prosimy jak na wstępie.
Z wyrazami szacunku
Osoby pobierające rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, posiadające orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Oświadczam, że nie wyrażam zgody na ujawnienie na stronie internetowej podmiotu rozpatrującego petycję lub urzędu go obsługującego danych osobowych podmiotu wnoszącego petycję oraz sygnatariuszy petycji, w interesie których została ona wniesiona.
Podpis podmiotu wnoszącego petycję
Załączniki:
1. Lista sygnatariuszy, którzy popierają treść niniejszej petycji.