Uchwała w sprawie publicznych reakcji na wypowiedź medialną prof. Barbary Engelking
W wywiadzie udzielonym 19 kwietnia 2023 r. telewizji TVN24 w związku z 80. rocznicą Powstania w Getcie Warszawskim prof. Barbara Engelking, kierowniczka Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, nakreśliła sytuację ludności żydowskiej – zarówno bojowników, jak i cywilów – w okresie powstania i, szerzej, w czasie niemieckiej okupacji. Fragment wypowiedzi poświęciła postawie ludności etnicznie polskiej wobec Zagłady. Podkreśliła heroizm tych stosunkowo nielicznych Polaków, którzy Żydom pomagali, przypomniała też jednak o częstym zjawisku szmalcownictwa i o rozpowszechnionej niechęci Polaków wobec Żydów. Mówiła o tym, że w stosunku do Żydów Polacy zawiedli, a także o zafałszowywaniu historii, które polega na minimalizowaniu polskiej wrogości wobec Żydów i przedstawianiu postaw heroicznych jako powszechnych. Mówiła w sposób wyważony i nienapastliwy.
Ta wieloaspektowa, oparta na wieloletnich badaniach wypowiedź jednej z najwybitniejszych na świecie znawczyń Zagłady spotkała się z ostrą i nieadekwatną reakcją najwyższych urzędników państwowych. We wpisie na Twitterze premier Mateusz Morawiecki określił słowa prof. Engelking mianem „skandalicznych”, a w wypowiedzi dla TVP Info nazwał je „kłamliwymi”. Minister Edukacji i Nauki Przemysław Czarnek stwierdził, że zlecił „b. szerokie badania międzyuniwersyteckie w ramach NPRH, w celu wykazania gmina po gminie zaangażowania społeczeństwa polskiego w ratowanie Żydów w czasie holokaustu. Aby takie osoby, jak w TVN24 nigdy już nie mogły obrażać Polaków, mordowanych przez Niemców z tego powodu” [wypowiedź na Twitterze]. W ślad za tymi wystąpieniami w państwowych i prawicowych mediach oraz serwisach społecznościowych rozpoczął się nienawistny atak na prof. Engelking.
Rada Naukowa Instytutu Filozofii i Socjologii PAN wyraża swoje oburzenie z powodu słów premiera Morawieckiego i swoją całkowitą solidarność z prof. Engelking, która właśnie doświadcza nagonki. Niebezpieczna jest sytuacja, w której premier demokratycznego państwa, korzystając z autorytetu swojego urzędu, przypuszcza ideologicznie motywowaną napaść na niezależną uczoną. Wyrażamy także sprzeciw wobec wypowiedzi ministra Czarnka, z której jednoznacznie wynika, że planuje on za publiczne środki zamawiać badania mające potwierdzić przyjętą z góry tezę. Takie działanie byłoby nie do zaakceptowania z punktu widzenia etyki naukowej oraz prawa rządzącego działalnością naukową.
Nasz sprzeciw budzą również słowa ministra Czarnka, który w rozmowie z TVP Info stwierdził: „To jest skandal i bezczelność nieprawdopodobna tej pani (…). [N]a pewno będę rewidował swoje decyzje finansowe, bo ja nie będę finansował na większą skalę instytutu, który utrzymuje tego rodzaju ludzi, którzy po prostu obrażają Polaków.” W naszym przekonaniu groźba ta stanowi niedopuszczalną próbę ograniczenia swobody badań naukowych.
Rada Naukowa IFiS PAN pragnie także podkreślić, że kierowane przez prof. Engelking Centrum Badań nad Zagładą Żydów, które działa już od 20 lat, jest jednostką IFiS PAN o niezwykle bogatym i doniosłym międzynarodowym dorobku badawczym. Będziemy nadal wspierać i chronić działalność oraz dalszy rozwój Centrum, liczymy też w tym względzie na wsparcie demokratycznego państwa.
Instytut Filozofii i Socjologii PAN Skontaktuj się z autorem petycji