List otwarty do Pani Minister Edukacji Narodowej

Do: Minister Edukacji Narodowe

DW: Rzecznik Praw Obywatelskich

 

Szanowna Pani,

 

Zwracam się z uprzejmą prośbą o interpretację zapisów zawartych w dokumencie pod nazwą Podstawa Programowa. Szczególnie istotne są dla mnie zapisy dotyczące „Celów kształcenia”. Zgodnie z Podstawą programową uczeń wykazuje się wiedzą i umiejętnościami w zakresie około 5000 zagadnień z wielu różnorodnych dziedzin nauki.

W myśl zapisów Podstawy Programowej uczeń m.in.:

  • opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy;
  • wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku;
  • przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem;
  • wykazuje, że różnorodność biologiczna jest wynikiem procesów ewolucyjnych.

Że wymienię jedynie pierwszych kilka zagadnień z zakresu biologii dla Szkoły Podstawowej.

Moja wątpliwość dotyczy tego, w którym momencie uczeń ma wykazywać się takimi kompetencjami?

  • Czy stan określony w Podstawie Programowej określa stan każdego ucznia na koniec okresu kształcenia (np. ukończenie szkoły średniej)?
  • Czy stan ten określa chwilową znajomość danego zagadnienia w momencie, gdy uczeń się z niego „rozlicza” w szkole (np. w formie sprawdzianu)?
  • Czy ten stan określa może pewien trwale przyswojony zakres kompetencji, którymi każdy dorosły człowiek powinien wg koncepcji MEN się cechować?

Najbardziej logiczna wydawałaby się ostatnia odpowiedź, jednak mam pewne wątpliwości co do tego, czy jest to zadanie w jakikolwiek sposób realne, mając na względzie liczbę zagadnień z tak różnorodnych dziedzin.

Chciałbym również poznać profil ucznia, który został opisany w ramach Podstawy Programowej. Czy określone w ww dokumencie odnoszą się do osoby wybitnej, czy raczej zwykłego nie wybijającego się ucznia? Swoje pytanie odnoszę do poziomu podstawowego, zaprezentowanego w Podstawie Programowej, mając na uwadze również uczniów o bardzo niskim potencjale z różnorodnymi deficytami rozwojowymi lub społecznymi.

W ramach udzielonej odpowiedzi bardzo bym prosił o przedstawienie sposobu monitorowania realizacji Podstawy Programowej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i podległe mu organy. Byłbym również wdzięczny za przedstawienie mi placówki, która Państwa zdaniem wzorcowo realizuje zakres edukacji w ramach zaprezentowanych w Podstawie Programowej „celów kształcenia”.

Zwracam się również z prośbą o wskazanie celowości realizowanych egzaminów i ich odniesienia do zapisów Podstawy Programowej. Bardzo proszę o określenie w jaki sposób egzaminy na koniec szkoły podstawowej oraz egzaminy maturalne weryfikują te "najważniejsze umiejętności rozwijane w ramach kształcenia ogólnego w szkole” tj.:

  1. sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
  2. sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
  3. poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
  4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
  5. rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
  6. praca w zespole i społeczna aktywność;
  7. aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.

Odnosząc się do tych punktów należy mieć na względzie, że:

  1. Komunikacja to aktywny proces, w który zaangażowane są dwie strony. Komunikacja to zarówno mówienie jak i aktywne słuchanie. W jaki sposób zapewniają państwo zweryfikowanie tej umiejętności podczas egzaminów w sytuacji, gdy na egzaminie komunikacja jest głównie jednostronna?
  2. W jaki sposób egzamin weryfikuje umiejętność wykorzystywania matematyki w życiu codziennym, skoro uczniowie w czasie egzaminu nie mierzą się z własnymi problemami życiowymi, a jedynie z narzuconymi przez autorów egzaminów?
  3. Czy zatem ograniczanie uczniom dostępu do zewnętrznych źródeł podczas egzaminu nie stoi w sprzeczności z tą kompetencją? Co więcej proszę o doprecyzowanie czy na egzaminie z języka polskiego obowiązuje głównie odnoszenie się do stałego kanonu lektur, czy jednak istnieje powszechna akceptacja na korzystanie z innych źródeł? Wszak naszym celem jest zachęcanie uczniów do poszukiwania (...) informacji z różnych źródeł.
  4. W jaki sposób weryfikowana jest ta kompetencja na egzaminie, skoro uczniowie podczas egzaminów nie mają dostępu do narzędzi informatycznych. Dodatkowo formuła egzaminu w dużej mierze ogranicza możliwość myślenia dywergencyjnego, jako, że test weryfikowany jest na podstawie klucza odpowiedzi.
  5. W jaki sposób forma egzaminu weryfikuje umiejętność uczniów w zakresie rozwiązywania problemów  i wykorzystania metod mediacyjnych? Należy zwrócić uwagę na to, że egzamin jest pisany indywidualnie, zatem nie występują sytuacje problemowe, których rozwiązanie moglibyśmy dostrzec. Co więcej forma podawcza (uczeń głównie nadaje komunikaty) jest formą, która może zweryfikować jedynie wiedzę uczniów w tym zakresie.
  6. Wiadomym jest, że egzamin jest prowadzony indywidualnie. W jaki sposób następuje weryfikacja kompetencji w tym zakresie? Czy zauważają państwo pewne negatywne skutki dla procesu grupowego i społecznej aktywności jakie może nieść realizacja egzaminów w takiej formie?
  7. W jaki sposób egzamin weryfikuje aktywność ucznia w życiu kulturalnym szkoły, środowisku lokalnym oraz krajowym? W jaki sposób jednorodna forma egzaminu uwzględnia lokalne warunki, w których uczniowie mogą wykazywać się inicjatywą?

Wynik egzaminu jest kluczowym czynnikiem determinującym wybór dalszej ścieżki edukacyjnej przez ucznia. Egzamin jest również jedynym narzędziem realnej kontroli efektów realizacji podstawy programowej. Zatem czy jego forma nie powinna skupiać się na “najważniejszych umiejętnościach rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego w szkole”?

Jednym z kluczowych czynników w procesie edukacyjnym są oceny klasyfikacyjne. Mają one wpływ na promocję uczniów do kolejnych klas oraz na kontynuację edukacji w kolejnych szkołach (szkole średniej lub na uczelni wyższej). Średnia ocen jest jednym z bardziej istotnych czynników branych pod uwagę podczas rekrutacji, stąd bardzo zależy nam na precyzji w tym zakresie. W rozporządzeniu określona została skala ocen 1-6 lecz brak jest tutaj skonkretyzowanych informacji czym te oceny są.

Zwracam się zatem z uprzejmą prośbą o to, by określili państwo bardzo precyzyjnie wymagania wobec ucznia, które musi spełniać aby uzyskać ocenę pozytywną (dopuszczającą) oraz ocenę maksymalną (celującą). Bardzo proszę o odniesienie się do tego pytania uwzględniając odpowiednie zapisy Podstawy Programowej. Istotne dla nas są wszystkie jej aspekty, zarówno te dotyczące celów kształcenia jak również najważniejszych umiejętności rozwijanych w ramach kształcenia ogólnego. Ewentualnie bardzo prosimy o zaprezentowanie modelowego opisu wymagań, który zalecali by państwo w wewnątrzszkolnych systemach oceniania oraz przedmiotowym systemie oceniania.

 

 

Z wyrazami szacunku,

Wojciech Gawlik