Petycja przeciwko wycince drzew z północnej skarpy Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie

Do Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego

Olgierda Geblewicza

PETYCJA

SPOŁECZNEJ STRAŻY OCHRONY ZIELENI SZCZECINA

z apelem o rezygnację z usuwania drzew rosnących na północnej skarpie Zamku Książąt Pomorskich, co związane jest z realizacją projektu przygotowanego przez firmę Compono Sp. z o.o. w ramach przedsięwzięcia pn. „Kompleksowe zagospodarowanie tarasów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie”.

Szanowny Panie Marszałku,

Na początku 2016 r. opinia publiczna dowiedziała się o planach inwestycyjnych instytucji Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie dla trzech tarasów wokół Zamku Książąt Pomorskich: północnego, południowego oraz wschodniego. Największe zmiany zaplanowano w części północnej (od strony Trasy Zamkowej), gdzie mają zostać wycięte niemal wszystkie drzewa aby mogły powstać „kaskadowe ogrody w stylu renesansowym”. Drzewa, które mają co najmniej 50-60 lat uznano za bezwartościowe, ponieważ wyrosły same, a koronnym argumentem używanym powszechnie za ich usunięciem była nagła potrzeba „odsłonięcia północnego skrzydła zamku” (po remoncie elewacji).

W maju 2017 r. w północnym skrzydle Zamku doszło do katastrofy budowlanej i wydawało się, że pomysł wycięcia drzew z północnej skarpy zamkowej odszedł w zapomnienie. Tymczasem, w ostatnich tygodniach teren u podnóża skarpy został ogrodzony (jest tam tablica informująca, iż jest to teren budowy), a drzewa porastające skarpę ponumerowane. Społeczna Straż Ochrony Zieleni Szczecina zwróciła się z zapytaniem do Dyrektor Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie p. Barbary Igielskiej jaki jest cel oznaczenia ww. drzew i czy ma to związek z realizacją przedsięwzięcia pn. „Kompleksowe Zagospodarowanie tarasów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie” zgodnie z projektem przygotowanym przez firmę Compono Sp. z o.o. Z nadesłanej 19 sierpnia b.r. odpowiedzi wynika, iż trwa inwentaryzacja dendrologiczna drzew wraz z oceną ich stanu zdrowotnego i zagrożeń (sic!) dla otoczenia, a także, że działania te mają związek z planowaną inwestycją „Kompleksowe Zagospodarowanie tarasów Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie” zgodnie z projektem i pozwoleniem na budowę.

A więc, drzewa z północnej skarpy zamkowej mają zniknąć, a zastąpić je mają mury oporowe w konstrukcji żelbetowej i zieleń niska na tarasach o pseudorenesansowej kompozycji!

My, aktywiści z inicjatywy pn. Społeczna Straż Ochrony Zieleni Szczecina oraz społeczność naszego miasta, dla której istniejący drzewostan stanowi dobro publiczne podlegające bezwzględnej ochronie, apelujemy o rezygnację z tego zamierzenia inwestycyjnego i pozostawienie drzew rosnących na północnej skarpie zamkowej z następujących powodów:

I. Pełnią one niezwykle ważne usługi ekosystemowe. Retencjonują wodę poprzez system korzeniowy (korzenie pobierają wilgoć z gleby zwiększając jej pojemność wodną) oraz liście, zwiększają wsiąkanie wody do gruntu poprzez spowolnienie odpływu powierzchniowego, jednocześnie przeciwdziałając erozji gleby, oczyszczają wodę absorbując metale ciężkie zawarte w glebie oraz pełnią rolę transpiracyjną oddając wodę do atmosfery i poprawiając mikroklimat. Przemiana wody na gaz pochłania nadmiar ciepła emitowany z nagrzanych budynków i nawierzchni utwardzonych (proces transpiracji), ochładzając gorące powietrze miejskie. W ten sposób minimalizują zjawisko tzw. „wyspy ciepła” i mogą obniżyć latem temperaturę otoczenia nawet o 11 stopni w porównaniu do terenów niezadrzewionych, co poprawia komfort przebywania w Zamku i zmniejsza także zużycie energii elektrycznej (np. na klimatyzację). Poprawiają skład powietrza, pochłaniając CO2 i oczyszczając je z pyłów i gazów (obecność drzew ogranicza zapylenie nawet o 75%), jednocześnie zaś w procesie fotosyntezy uwalniają tlen. Wzbogacają powietrze o substancje lotne, które mają charakter bakteriobójczy, stymulujący proces oddychania i krążenia oraz regulujący działanie układu nerwowego ludzi. Wpływają na strukturę jonową powietrza (tworzą korzystny bilans jonów ujemnych i dodatnich). Tłumią hałas generowany przez samochody (poniżej biegnie Trasa Zamkowa), działając jak bufor i mogą obniżyć jego poziom nawet o 50%. Osłaniają przed wiatrem, zimą przeciwwietrzna osłona z drzew może zmniejszyć koszty ogrzewania Zamku o 20-30%.

II. Mają znaczną wartość przyrodniczą z uwagi, iż jest to jeden z większych płatów zadrzewień na Osiedlu Stare Miasto, który wzmacnia system przyrodniczy całego Szczecina. Twierdzenie, iż drzewa te są bez wartości, gdyż są samosiejkami jest absurdalne! To, że przez dziesiątki lat radziły sobie w trudnych warunkach miejskich i rosły bez żadnej ingerencji i zabiegów tylko podnosi ich wartość. Są dużo mocniejsze i bardziej odporne niż sadzone aktualnie drzewa, które często obumierają lub są słabe i prezentują zły stan zdrowotny. Drzewa te są siedliskiem i miejscem rozrodu dla wielu gatunków chronionych, w tym ptaków, nietoperzy, owadów, porostów zwiększając bioróżnorodność systemu przyrodniczego miasta. Obserwacje prowadzone w maju b.r. przez wykwalifikowanego ornitologa wykazały, iż ww. skarpę zasiedla kilkanaście gatunków ptaków objętych ochroną gatunkową, m.in.: modraszka, bogatka, pierwiosnek, pełzacz ogrodowy czy kapturka (fot.: 1, 2, 3, 4, 5, 6). Drzewostan skarpy dla tych ptaków jest siedliskiem, w którym bytują, gniazdują i zdobywają pożywienie. Usuwając drzewa ze skarpy zamkowej trwale pozbawimy ptaki tego siedliska oraz wyeliminujemy wiele innych organizmów bezpośrednio z nimi związanych, co przyczyni się spadku bioróżnorodności na terenie Szczecina. I to w sytuacji globalnego wymierania gatunków na ogromną skalę (szóste wielkie wymieranie)!

III. Pełnią ważną rolę w krajobrazie, stanowiąc istotny element podbudowy widoku sylwetowego i samej bryły Zamku Książąt Pomorskich z wielu stron. Nie jest prawdą, iż drzewa zasłaniają Zamek, jest on doskonale widoczny z Mostu Długiego (fot. 7), z Bulwaru Gdyńskiego na Łasztowni (fot. 8), z Trasy Zamkowej (fot. 9) i z Nabrzeża Starówka na Łasztowni, gdzie dysharmonijnym elementem widokowym są estakady Trasy Zamkowej, natomiast drzewa zmiękczają ich negatywną percepcję (fot. 10). Niewielki odcinek u podnóża skarpy północnej, gdzie drzewa w porze listnej mogą przesłaniać Zamek, to rejon, gdzie piesi nie chodzą, kierowcy zaś mieliby szansę oglądać bryłę Zamku przez niespełna 2 sekundy. Usunięcie drzew z północnej skarpy zamkowej spowoduje powiększenie się pustej, odhumanizowanej przestrzeni jaką tworzą Trasa Zamkowa u podnóża Zamku (fot. 11) i pl. Solidarności po wybudowaniu Muzeum Przełomów (fot. 12). Natomiast siedzący na ławkach górnego tarasu, spacerujący wzdłuż Zamku i kolejnych pięter ogrodu będą mieli kontakt wzrokowy przede wszystkim z dwupasmową trasą drogową biegnącą u podnóża skarpy. Należy podkreślić, iż żadna z wizualizacji dotychczas zaprezentowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego nie pokazuje nowego zagospodarowania skarpy północnej wraz z Trasą Zamkową. Jest to swojego rodzaju manipulacja, gdyż nie wolno planować, projektować i urządzać krajobrazu bez kontekstu otoczenia. Nie widać więc całej infrastruktury drogowej biegnącej u podnóża skarpy północnej, nie pokazano związków widokowych z otoczeniem, czyli jakich wrażeń doświadczać będą spacerujący wzdłuż północnej elewacji Zamku i siedzący tamże na ławkach usytuowanych na górnym tarasie.

IV. Są jedną z ostatnich enklaw zieleni wysokiej na obszarze historycznego Starego Miasta. W rejonie tym w ostatnich latach usunięto bardzo dużo drzew (wyspa Grodzka, pl. Solidarności), natomiast wzrasta wielkość powierzchni utwardzonych betonem i asfaltem. Obecność drzew w przestrzeni pozytywnie wpływa na nasz organizm, nasze zachowania i stan psychofizyczny, z czego najczęściej nie zdajemy sobie sprawy. Wyniki badań naukowych (psychologia środowiskowa) jednoznacznie wykazują pozytywne oddziaływanie drzew na poprawę zdrowia publicznego, obniżenie poziomu stresu, napięcia, przemocy i agresji. Dowiedziono, że rekonwalescenci zdrowieją szybciej w pokojach z widokiem na drzewa, mieszkańcy dzielnic zadrzewionych rzadziej przebywają w szpitalach, a także jest tam wyższy poziom związków wspólnotowych. W świetle powyższego, jest nie tylko prawdopodobne ale pewne, iż usunięcie drzew z północnej skarpy zamkowej znacznie pogorszy komfort przebywania w obrębie nie tylko tarasów zamkowych, ale także przestrzeni publicznych Osiedla Stare Miasto. Wzrośnie koncentracja zanieczyszczeń pochodzących głównie z Trasy Zamkowej, w gorące dni wzrośnie temperatura powietrza, co łącznie z brakiem cienia i ogromnymi wybetonowanymi powierzchniami w otoczeniu (także murów oporowych tarasów) spowoduje, iż przebywanie w obrębie północnych tarasów zamkowych może stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

V. Pełnią rolę stabilizującą skarpę oraz obniżają wilgotność podłoża, co wynika jasno z dokumentacji geotechnicznej sporządzonej przez Przedsiębiorstwo Geologiczne „Geoprojekt Szczecin” w 2010 r. na zamówienie gminy Miasto Szczecin, Zakład Usług Komunalnych. Dokumentacja została sporządzona w związku z planowaną ówcześnie zmianą zagospodarowania północnej skarpy zamkowej polegającą na usunięciu wszystkich drzew i zastąpienie ich zielenią niską (właścicielem skarpy była wówczas Gmina Miasto Szczecin). Na potrzeby dokumentacji wykonano 15 otworów nierurowanych głębokości 1,6-9,5 m oraz 5 sondowań sondą DPM do głębokości 4,0-8,0 m. Wnioski z dokumentacji geologicznej są jednoznaczne, na co wskazują cytaty - pkt. 4, 5, 6 ,7 i 8 str. 7 – 8:

• 4. „Badana skarpa zbudowana jest w całości z gruntów nasypowych. Określenie parametrów geotechnicznych takiego nienormowego podłoża nie jest możliwe bez kosztownych badań specjalistycznych, ale nawet wtedy nie ma pewności, czy całkowicie uwzględniona zostanie niejednorodność nasypów wykonanych w sposób niekontrolowany. Aktualny stan północnej skarpy zamkowej nie budzi zastrzeżeń i można go uznać za ustabilizowany. Lokalne występowanie uplastycznionych nasypów gliniastych nie wydaje się istotnym zagrożeniem.
• 5. Rosnące na skarpie drzewa oddziałują korzystnie na jej stabilność. Ich system korzeniowy spełnia rolę kotew, a czerpanie przez nie wody zapewnia utrzymywanie niskiej wilgotności podłoża. W podłożu nie stwierdzono gruntów ekspansywnych (iłów), więc obniżanie wilgotności podłoża nie powoduje zjawiska skurczu.
• 6. Ponieważ grunty przepuszczalne skarpy są drogą grawitacyjnego spływu wód gruntowych ku rzece Odrze usunięcie roślin spowoduje intensyfikację tego procesu. Sporadycznie odnotowane obecnie sączenia związane z glinami będą częstsze, a wilgoć wchłaniana przez gliny będzie powodować ich uplastycznienie. Strop plastycznych, czy miękkoplastycznych glin obecnych w skarpie staje się potencjalną powierzchnią poślizgu.
• 7. Reasumując, należy stwierdzić, że chociaż badana skarpa nie jest obecnie bezpośrednio zagrożona ruchami masowymi może się to zmienić, gdy zmieni się uwarunkowania ekosystemu. Jednoznaczna ocena, czy wyliczenie tych zmian nie jest możliwe (lub jest bardzo trudne), skoro skarpa zbudowana jest z nasypów niekontrolowanych. W związku z powyższym do zmiany zagospodarowania skarpy zaleca się podejść ostrożnie. Warto ponownie przeanalizować celowość usunięcia wszystkich drzew, a nie np. mało wartościowych czy uszkodzonych. Pnie powinny bezwzględnie pozostać w podłożu, a korzenie nowo nasadzanych roślin powinny przejąć ich funkcje zanim ulegną one rozkładowi.
• 8. Ewentualne prace ziemne zmieniające kształt skarpy będą utrudnione w rejonach występowania gruntów nasypowych. Nie zaleca się wprowadzania takich zmian ukształtowania skarpy, które zwiększyłyby jej stromość lub zwiększyłyby obciążenie."

Należy podkreślić, że w ubiegłych latach dokonano usunięcia dużej części drzew z północnej skarpy zamkowej, być może uznanych za „mało wartościowe lub uszkodzone”, zgodnie z zaleceniami pkt 7 cytowanych wniosków z dokumentacji geotechnicznej. W świetle powyższych stwierdzeń, usunięcie wszystkich drzew z północnej skarpy zamkowej oraz zmiany w jej zagospodarowaniu stwarzają realne zagrożenie katastrofy budowlanej w postaci zjechania Zamku Książąt Pomorskich!

VI. Marketingowa strategia Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego dla Zamku Książąt Pomorskich pod hasłem „Przywracamy świetność dawnej rezydencji książąt z dynastii Gryfitów" w odniesieniu do tarasowych ogrodów na skarpie północnej jest historycznym fałszem. W okresie renesansu na skarpie północnej Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie ogrodów nie było, co ukazuje grafika G. Brauna, F. Hogenberga z 1594r."Szczecin z lotu ptaka". Za murami okalającymi zamek były strome skarpy opadające do fosy zamkowej, natomiast niewielki ogród o geometrycznej kompozycji parterów znajdował się na zewnątrz murów zamkowych, na pn. od Kościoła św. Piotra i Pawła. Po przejęciu Szczecina z rąk Szwedów przez Prusy (1720) fosa została zasypana, a dół skarpy północnej sukcesywnie zabudowywany, także od strony wschodniej. Mapy historyczne z różnych okresów XIX w. oraz późniejsze, także z okresu międzywojennego ukazują „Schlossgarten” na północnej skarpie zamkowej, przy czym nie są to tarasy, a porośnięte drzewami zbocze, co ukazują także zachowane zdjęcia lotnicze. Podsumowując, nie ma historycznego uzasadnienia do usuwania drzew z północnej skarpy zamkowej by zastąpić je tarasami z zielenią niską o pseudorenesansowej kompozycji.

Szanowny Panie Marszałku, stoimy u progu katastrofy klimatycznej i w ramach prawidłowej polityki klimatycznej powinniśmy chronić każde drzewo w mieście. Trudno nam zrozumieć, że Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego, promujący się jako dbający o środowisko naturalne zamierza zniszczyć gatunkowo rodzimy drzewostan i życie biologiczne północnej skarpy zamkowej by zastąpić je żelbetowymi konstrukcjami murów oporowych i parterami roślinności niskiej w stylu śródziemnomorskim, narażając przy tym Zamek Książąt Pomorskich na zniszczenie! A może Pan Marszałek i Pani Dyrektor Igielska nie znacie dokumentacji geotechnicznej sporządzonej przez Przedsiębiorstwo Geologiczne „Geoprojekt Szczecin”? Czyżby dr hab. Marek Tarnawski, dyrektor Przedsiębiorstwa Geologicznego „Geoprojekt Szczecin”, posiadający uprawnienia geologiczne (podobnie jak inni wykonujący dokumentację), który był sprawdzającym wykonanej dokumentacji nie był wystarczającym autorytetem dla Zarządu Województwa?

- Fotografie 1, 2, 3, 4, 5, 6 pochodzą z archiwum Anny Malechy, fotografie 7, 8, 9, 10, 11, 12 pochodzą z archiwum Heleny Freino.
- Źródło dokumentacji geotechnicznej dla północnej skarpy zamkowej: http://bip.zuk.szczecin.pl/unzip/zuk_368/zal._nr_3_-_dokumentacja_geotechniczna.pdf

Szczecin, 10.09.2020r. 

Działaczki i działacze Społecznej Straży Ochrony Zieleni Szczecina

Ryc. 1 Grafika G. Brauna i F. Hogenberga z 1954 r. "Szczecin z lotu ptaka" ("Alten Stettin")

Ryc. 2 Fotografia lotnicza Starego Miasta sprzed roku 1944

Ryc. 3 Wizualizacja projektu dla północnej skarpy zamkowej autorstwa biura Compono Sp. z o.o.

Ryc. 4 Wizualizacja projektu dla północnej skarpy zamkowej autorstwa biura Compono Sp. z o.o.

Społeczna Straż Ochrony Zieleni Szczecina    Skontaktuj się z autorem petycji