Petycja o wpis do rejestru zabytków trzech kamienic na styku ulic Krochmalnej i Żelaznej

Petycja o wpis do rejestru zabytków nierchuchomych trzech przedwojennych kamienic u zbiegu ulic Krochmalnej i Żelaznej, tj. Krochmalnej 46, Żelaznej 64 i Żelaznej 66

Szanowny Pan prof. Jakub Lewicki

   Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie

 Ul. Nowy Świat 18/20 00-373 Warszawa 

        My, niżej podpisani, zwracamy się do Pana Konserwatora Zabytków prof. Jakuba Lewickiego z prośbą o objęcie ochroną prawną w formie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego kamienic mieszczących się na terenie warszawskiej dzielnicy Wola pod następującymi adresami: Żelazna 64, Żelazna 66 oraz Krochmalna 46. Poszczególne budynki widnieją w Gminnej Ewidencji Zabytków pod numerami, odpowiednio: WOL20212, WOL20091 i WOL20092.

Działania te mają na celu:

- zagwarantowanie, iż oryginalny, przedwojenny układ pierzei w tym rejonie zostanie zachowany i nie ulegnie zaburzeniu;

- objęcie ochroną i konserwacją licznych oryginalnych elementów artystycznych znajdujących się wewnątrz budynków oraz na ich elewacjach.

        Usytuowane na terenie osiedla Mirów kamienice to obiekty o wyjątkowej wartości historycznej, kulturalnej i tożsamościowej, nie tylko dla samej dzielnicy Wola, ale również całej Warszawy. To jeden z nielicznych w tej części Warszawy przykładów spójnych założeń architektonicznych, które przetrwały II wojnę światową. W latach 1940-1942 budynki znalazły się na terenie utworzonej przez niemieckiego okupanta dzielnicy żydowskiej. Wszystkie trzy kamienice powstały przed I wojną światową, pomiędzy rokiem 1911 a 1913. Stanowią jedyny ocalały fragment oryginalnego, przedwojennego układu obustronnej pierzei ul. Krochmalnej. Warto wspomnieć, iż w kamienicy przy Krochmalnej dorastał późniejszy noblista Isaac Bashevis Singer, który opiewał tę ulicę w swych dziełach. Jak pisze J. Sujecki [1], “relikty dawnej zabudowy [ul. Krochmalnej i Żelaznej] są niczym muzealny eksponat trwający wśród powojennej zabudowy”. 

Obiekty współcześnie: 1. Żelazna 64, 2. Żelazna 66, 3. Krochmalna 46

 Obiekty na mapie zgruzowanej Woli tuż po wojnie: 1. Żelazna 64, 2. Żelazna 66, 3. Krochmalna 46

        Przedmiotowe budynki stanowią spójny układ urbanistyczny, jednakże każdy z nich może się pochwalić odmiennymi walorami natury historycznej i artystycznej.

        Kamienica przy Żelaznej 64 reprezentuje styl eklektyczny i została wybudowana w latach 1912-1913. Według "Wykazu Budowli Zatwierdzonych" w "Wiadomościach Budowlanych i Miejskich" (rocznik 1912) [3] zaprojektował ją Józef Napoleon Czerwiński dla Anny Koźmińskiej.

 Kamienica przy Żelaznej 64 współcześnie

Źródło: Własne.

    Bogaty detal zachował się na dwóch elewacjach: od północy (ul. Krochmalna) i zachodu (ul. Żelazna). Na wystrój zewnętrzny składają się m.in.: boniowania, balkony: ozdobne kamienne oraz żelazne ozdobione misterną metaloplastyką oraz sztukaterie. Na elewacji od strony południowej zachował się półokrągły fronton oraz pozostałości płaskorzeźb w tympanonie. Czasów współczesnych dotrwały również odbojniki w przejeździe bramnym.Spośród elementów oryginalnego wystroju wewnątrz budynku można wspomnieć żelazne, ciekawie zdobione balustrady schodów oraz płytki podłogowe. Według wspomnień Władki Meed [2] w czasie  powstania w getcie w 1943 roku w kamienicy przy Żelaznej 64 znajdował się bunkier Żydowskiej Organizacji Bojowej. Na ścianach elewacji widoczne są liczne ślady po kulach.

        Wczesnomodernistyczna kamienica przy Żelaznej 66 powstała w 1911 roku dla Chaima Gerkowicza, a zaprojektował ją Henryk Spigelman. Jest ona szczególnie ciekawa architektonicznie ze względu na charakterystyczny narożny wykusz, który jest niemal zawieszony nad chodnikiem. W czasie wojny budynek utracił ostatnią kondygnację, czego dowodzą ocalałe wsporniki balkonów wystające z muru ponad ostatnim piętrem. Obie elewacje zdobią wyjątkowe elementy metaloplastyczne - balustrady balkonowe i uchwyty na  flagi. Zachowany został oryginalny układ okien ze szprosami, co szczególnie widoczne jest na klatce schodowej od strony ulicy Krochmalnej.

 Kamienica przy Żelaznej 66 współcześnie

Źródło: Własne.

   Wykwaterowana w 2008 r. i nieremontowana od dekad, popada w coraz większą ruinę. Spośród trzech przedwojennych obiektów u zbiegu Krochmalnej i Żelaznej ten może się poszczycić najciekawszym zachowanym oryginalnym detalem przestrzeni wewnętrznych. Przejazd bramny zdobią oryginalne secesyjne płytki ceramiczne oraz sztukaterie; również podłoga wyłożona jest oryginalnymi kaflami. Podłogi głównej (jedynej dostępnej) klatki schodowej wyłożone są kafelkami typu “gorsecik”. Żelazne balustrady schodów niestety nie zachowały się. Część mieszkań posiada oryginalne drewniane, rzeźbione drzwi wejściowe z oryginalnymi ozdobnymi zwieńczeniami. W niektórych pomieszczeniach zachowały się oryginalne secesyjne piece kaflowe, których zdobienia doskonale współgrają ze stylem, w jakim zaprojektowano cały budynek. Do dnia dzisiejszego przetrwały również sztukaterie na sufitach kilku pomieszczeń. Wystrój zewnętrzny i wewnętrzny kamienicy przy Żelaznej 66 stanowią spójną i wysmakowaną całość, co służy jako dodatkowy argument za objęciem obiektu ścisłą ochroną konserwatorską, na jaką pozwala wpis do rejestru zabytków nieruchomych.        

        Podobnie jak kamienica przy Żelaznej 66, przyległy do niej budynek pod adresem Krochmalna 46 również został zbudowany przez Chaima Gerkowicza. Od 1912 r. funkcjonowało tam kino Werona. Według relacji lokatorów kamienicy posiadała ona przed II wojną światową jedną kondygnację więcej i wyposażona była w windę, co w tamtych czasach stanowiło ogromną rzadkość. W latach 60. ubiegłego wieku w trakcie remontu elewacji skute zostały z niej sztukaterie. Do czasów obecnych dotrwały ozdobne balustrady schodów, drewniane wrota przejazdu bramnego oraz kafle podłogowe w tymże przejeździe. Ponadto o przedwojennej oryginalności obiektu świadczą elementy metaloplastyczne takie jak: balustrady balkonów oraz wykonane z niezwykłą starannością uchwyty na flagi, mieszczące się przy przejeździe bramnym.

 Kamienica przy Krochmalnej 46 współcześnie

Źródło: Własne.

      W naszej opinii opisywany zespół kamienic spełnia wymogi  art. 6 ust. 1 ppkt b, c, g i h Ustawy „o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” z dnia 23 lipca 2003 roku, z późn. zm., który mówi, iż ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania, zabytki nieruchome. Otoczenie ich opieką prawną w formie wpisu do rejestru zabytków woj. mazowieckiego leży w interesie społecznym ze względu na ich wysoką wartość historyczną, kulturową i architektoniczną.      

        Unikalny charakter zespołu kamienic, jego wartości edukacyjne, historyczne, wiążące się z wydarzeniami z czasów II wojny światowej, to dziedzictwo kulturowe o ogromnym znaczeniu, jednak stale zagrożone destrukcją zachowanej substancji na skutek oddziaływania różnorodnych czynników, w tym ewentualnych prac budowlanych, takich jak termoizolacja lub modernizacja klatek schodowych.

        W związku z powyższym, zwracamy się do Państwa z prośbą o podjęcie pilnych działań w celu dokonania wpisu do rejestru zabytków kamienic znajdujących się pod adresami: Żelazna 64, Żelazna 66 oraz Krochmalna 46.  

źródła:

1. J. Sujecki, “Krochmalna jak muzealny eksponat”, Gazeta Polska, 1643 (7.02.2017) http://gpcodziennie.pl/60585-krochmalna-jak-muzealny-eksponat.html
2. W. Meed, Po obu stronach muru. Wspomnienia z getta warszawskiego, przekład: Katarzyna Krenz, wydawnictwo Jaworski, Warszawa 2003.
3. Wykaz Budowli Zatwierdzonych, "Wiadomości Budowlane i Miejskie" (rocznik 1912).

Grzegorz Niemczyk    Skontaktuj się z autorem petycji