Petycja do władz Trzebini, właściciela budynku dawnej Synagogi Kupieckiej w Trzebini, o podjęcie natychmiastowych działań zmierzających do uratowania budynku bożnicy

English below

Szanowny Panie Burmistrzu, Szanowne Panie Radne i Panowie Radni Trzebini

W związku z brakiem podjętych działań ze strony władz Miasta, Powiatowego Inspektoratu Nadzoru Budowlanego w Chrzanowie i służb porządkowych po zawaleniu się części tylnej ściany budynku Synagogi Kupieckiej w Trzebini w dn. 23.06.2023 r. (załączone zdjęcia autorstwa Pauliny Feliksik), w trosce o dobro i  bezpieczeństwo mieszkańców Trzebini oraz w trosce o materialne dziedzictwo historyczne miasta apelujemy o: doprowadzenie wszelkimi możliwymi środkami do natychmiastowego zabezpieczenia i uratowanie przed dalszą degradacją budynku Synagogi Kupieckiej (znanej także jako synagoga Bikur Cholim), mieszczącej się przy ul. Marszałka Piłsudskiego 15 w Trzebini.

Budynek dawnej bożnicy wpisany został do rejestru zabytków 20.12.2022 r. pod numerem A-1631/M, a w uzasadnieniu tego wpisuj czytamy: „Synagoga Kupiecka w Trzebini powstała z końcem XIX w. z inicjatywy cechu kupców, reprezentującego liczną społeczność obywateli miasta pochodzenia żydowskiego. Synagoga była jedną z czterech na terenie Trzebini, obecnie jest jedyną zachowaną. (…) Synagoga jest budynkiem o prostej formie architektonicznej. O wartości zabytkowej budynku w tym wypadku nie decydują walory artystyczne, ale przede wszystkim wartość historyczna”.

My, autorzy petycji, zdajemy sobie sprawę z konieczności dopełnienia procedur administracyjnych. Jednak sytuacja budynku 23.06 br. zmieniła się i mamy do czynienia z katastrofą budowlaną, w odpowiedzi na którą powinna zostać wdrożona procedura przewidziana w Ustawie z dn. 7.07.1994 r. Prawo budowlane. Jakiekolwiek oczekiwanie na podjęcie kolejnych uchwał, ogłoszenie przetargu na wykonanie zabezpieczenia budynku i znów oczekiwanie na jego finał, jest zbyt ryzykowne dla tragicznego stanu budynku (stan z 23.06.2023 r.). Domagamy się podjęcia niezwłocznych działań mających na celu uratowanie budynku przez jego unicestwieniem.

Przeprowadzenie robót budowlanych w budynku dawnej Synagogi Kupieckiej nakazał właścicielowi budynku, czyli Gminie Trzebinia Decyzją Nr ZN-I.5180.14.2022 z 10.05.2023 r. (do Urzędu Miasta pismo wpłynęło 18.05.2023 r.) Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków (MWKZ) pod rygorem natychmiastowej wykonalności, a w dniu 23.06.2023 r. odpadła wielka część tylnej ściany budynku. Nawet po zawaleniu części ściany nie wykonano żadnego zabezpieczenia, nie podjęto żadnych natychmiastowych działań zabezpieczających budynek przed dalszym zawaleniem.

Jak przypomniał MWKZ w piśmie „Wydanie decyzji mającej na celu wyegzekwowanie działań przeciwdziałających destrukcji zabytku jest zgodne z powinnością organów ochrony zabytków, bowiem, stosownie do art. 4 pkt. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ochrona zabytków polega w szczególności na zapobieganiu przez organy administracji publicznej zagrożeniom, mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości”, a także „(…) na zapewnieniu warunków: naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Aby móc realizować wymienione punkty ustawy, synagoga musi w pierwszej kolejności zostać uratowana przed zniszczeniem.

W opinii autorytetów i ekspertów z Małopolski i regionu, starania na rzecz uratowania Synagogi Kupieckiej są obowiązkiem władz miasta i lokalnej społeczności.

Jak pisze w opinii w sprawie bożnicy w Trzebini wybitny historyk sztuki i znawca dziedzictwa kulturowego Żydów w Małopolsce oraz Wiceprzewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, prof. Bogusław Krasnowolski, pomny wielokulturowej historii Trzebini: „(…) współczesne pokolenia winny pieczołowicie chronić owo bogactwo, jakim była tu wielokulturowość. A dokumentem tego bogactwa jest zarówno żydowski cmentarz, jak wymagająca pilnego ratunku bożnica. (…) winny być zachowane w dobrym stanie, przypominając piękne, lokalne tradycje zgodnego współżycia Polaków i Żydów. Winno to być moralnym zobowiązaniem dla lokalnych władz i lokalnej społeczności. Nie możemy pozwolić, by ostatnie ślady po setkach i tysiącach tutejszych mieszkańców, tak bestialsko wymordowanych w dobie Holokaustu, zostały unicestwione”.

Z kolei Anna Sadło- Ostafin, główny inwentaryzator i kustosz Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich pisze: „Nie pozwólmy by obiekt ten uległ zniszczeniu, bo w XXI wieku, byłby to powód do wstydu dla władz i społeczności miasta”.

Maciej Zaremba Bielawski, wybitny reporter i pisarz również zabiera głos w sprawie trzebińskiej synagogi: „Spytacie Państwo, dlaczego ktoś w Sztokholmie przejmuje się ruiną w Trzebini. Może dlatego, że jestem Polakiem, a ci słyną z tego, że zachowują pamięć o przeszłości, o poległych i zamęczonych rodakach. A ten mały budynek to w Trzebini jeden z ostatnich śladów Polski takiej jaką była przez wieki, zanim okaleczyły ją dwa totalitaryzmy”.

Głos w sprawie uratowania synagogi oraz wsparcia na rzecz przywrócenia jej dawnego blasku zabrała w imieniu dawnych żydowskich mieszkańców Trzebini dr Tehila Gross, potomkini rodziny Grossów żyjącej w Trzebinia do wybuchu drugiej wojny światowej: „Chcielibyśmy mieć przywilej przekształcenia budynku w efektowny zakątek turystyczny, który przypomni turystom o wspaniałej przeszłości Trzebini, kiedy Żydzi odgrywali znaczącą rolę w życiu miasta. Wierzymy, że może to być wielka historyczna i turystyczna wartość dla miasta. Będziemy szczęśliwi wspierając ten projekt na tyle, na ile możemy”.

Jesteśmy pewni, że podjęte przez Państwa działania ratujące budynek, jego przetrwanie i przyszłość bożnicy przyczynią się jedynie do stawiania Trzebini za wzór miasta, społeczności, umiejącej nie tylko dbać o bezpieczeństwo mieszkańców, ale i o swoje dziedzictwo i historię. Synagoga ma szansę stać się kolejnym punktem na mapie miasta, wpisując się w krajobraz kulturowy regionu, województwa, punktem zachęcającym nie tylko do przybycia do Trzebini, ale i poznania jej bogatej i fascynującej historii. Lokalna społeczność może na tym tylko skorzystać. 

Englis version

Petition to the authorities of Trzebinia, the owner of the building of the former Merchant Synagogue in Trzebinia, to take immediate action to save the building of the synagogue, the last existing synagogue in the Chrzanów district

Dear Mayor, Ladies and Gentlemen Councilors of Trzebinia

Due to the lack of action taken by the city authorities, the District Construction Supervision Inspectorate in Chrzanów and the security services after the collapse of the rear wall of the building of the Merchant Synagogue in Trzebinia on June 23, 2023, out of concern for the well-being and safety of the inhabitants of Trzebinia, and out of concern for the tangible historical heritage of the city, we call for

using all possible means to immediately secure and save from further degradation the building of the Merchant Synagogue (also known as the Bikur Cholim Synagogue), located at 15 Marszałka Piłsudskiego St. in Trzebinia.

The building of the former synagogue was entered into the register of monuments on December 20, 2022 under the number A-1631/M, and the justification for this reads: "The Merchant Synagogue in Trzebinia was established at the end of the 19th century on the initiative of the merchants' guild, representing a large community of citizens of the city of Jewish descent . The synagogue was one of four in Trzebinia, currently it is the only one that has survived. (…) The synagogue is a building with a simple architectural form. The historical value of the building in this case is not determined by artistic values, but above all by its historical value.

We, the authors of the petition, are aware of the need to complete administrative procedures. However, the situation of the building June 23, 2023 has changed and we are dealing with a construction disaster, in response to which the procedure provided for in the Act of July 7, 1994 Construction law. In this case any waiting for further resolutions, announcement of a tender to secure the building and again waiting for its final is too risky for the tragic condition of the building (as of June 23, 2023). We demand immediate action to save the building from destruction.

The construction works in the building of the former Merchant Synagogue were ordered to be carried out by the owner of the building, i.e. the Trzebinia Commune, by Decision No. ZN-I.5180.14.2022 of May 10, 2023 (the letter was received by the City Hall on May 18, 2023). rigor of immediate feasibility, and on June 23, 2023, a large part of the back wall of the building fell off. Even after the collapse of part of the wall, no protection was made, no immediate action was taken to protect the building from further collapse.

As the Lesser Poland Voivodship Conservator of Monuments (MWKZ) reminded in the letter "Issuing a decision aimed at enforcing actions to counteract the destruction of a monument is consistent with the duty of monument protection authorities, because, pursuant to Art. 4 points 2 of the Act on the protection and care of monuments, the protection of monuments consists in particular in preventing threats by public administration bodies that may cause damage to their value, as well as in "(...) ensuring conditions for: scientific research and documentation of the monument; carrying out conservation, restoration and construction works on the monument; securing and maintaining the monument and its surroundings in the best possible condition; use the monument in a way that ensures the permanent preservation of its value; popularizing and disseminating knowledge about the monument and its significance for history and culture.

In order to be able to implement the aforementioned provisions of the act, the synagogue must first be saved from destruction. In the opinion of authorities and experts from Lesser Poland and the region, efforts to save the Merchant Synagogue are the duty of the city authorities and the local community.

Prof. Bogusław Krasnowolski, an eminent art historian and expert on the cultural heritage of Jews in Lesser Poland and Vice-President of the Social Committee for the Restoration of Monuments in Krakow in his opinion on the synagogue in Trzebinia remembering the multicultural history of Trzebinia: “(...) contemporary generations should meticulously protect this wealth, which was multiculturalism here. And the document of this wealth is both the Jewish cemetery and the synagogue, which requires urgent rescue. (…) they should be preserved in good condition, reminding the beautiful, local traditions of harmonious coexistence of Poles and Jews. This should be a moral obligation for local authorities and the local community. We cannot allow the last traces of hundreds and thousands of local residents, so brutally murdered during the Holocaust, to be annihilated”.

In turn, Anna Sadło-Ostafin, the main inventor and curator of the Museum in Chrzanów, Irena and Mieczysław Mazaraki, writes: "Let's not let this building be destroyed, because in the 21st century, it would be a cause of shame for the city authorities and community."

Maciej Zaremba Bielawski, an outstanding reporter and writer, also speaks about the synagogue in Trzebinia: “You will ask why someone in Stockholm cares about the ruin in Trzebinia. Maybe it's because I'm Polish and they are famous for preserving the memory of the past, about fallen and martyred compatriots. And this small building in Trzebinia is one of the last traces of Poland as it was for centuries, before it was crippled by two totalitarianisms.

Dr. Tehila Gross, a descendant of the Gross family who lived in Trzebinia until the outbreak of World War II, spoke on behalf of the former Jewish residents of Trzebinia: "We would like to have the privilege of transforming the building into an impressive tourist corner, that will remind tourists of the magnificent past of Trzebinia, where Jews played a large part in the life of the city. We believe that this could be of great historical and tourist value to the city of Trzebinia. We would be happy to support this project as much as we can.”

Lili Haber, a descendant of Jews of the region, President of the Association of Krakowians in Israel also expressed her concern about the condition of the building and support for the idea of saving the synagogue and turning it into a Judaic museum or other form of cultural and educational center that would serve education in the history and culture of Jews from Trzebinia and the region, would teach respect for national and religious minorities. There is no institution or foundation in Trzebinia whose work would be focused mainly around these issues, so you have a primary role to play in this field, as heirs and the main ones responsible for the Jewish heritage in this city”.

We are sure that the actions taken by you to save the building, its survival and the future of the synagogue will only contribute to making Trzebinia a model city, a community that is able not only to care for the safety of its inhabitants, but also for its heritage and history. The synagogue has a chance to become another point on the city map, inscribing itself into the cultural landscape of the region, a point encouraging not only to come to Trzebinia, but also to learn about its rich and fascinating history. The local community can only benefit from it.  

Stowarzyszenie Kehila Trzebinia    Skontaktuj się z autorem petycji