STOP dla biznesu winiarskiego w Muzeum Nadwiślańskim w Kazimierzu Dolnym Oddział Zamek w Janowcu!
Stowarzyszenie Genius Loci
ul. Stanisława Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa
reprezentowane przez Prezes Zarządu Stowarzyszenia
dr Romanę Rupiewicz
zarzad@geniusloci.org.pl https://geniusloci.org.pl
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Szanowny Panie Ministrze,
Zwracamy się do Pana z prośbą o interwencję w sprawie niszczenia blisko 50-cio letniego dorobku muzealnego Oddziału Muzeum Zamek w Janowcu, stanowiącego część Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym, który z inicjatywy Marszałka Jarosława Stawiarskiego ma zostać przekształcony w centrum winiarstwa ukierunkowanego na produkcję i promocję lokalnego alkoholu.
31 października 2023 roku podczas LII sesji Sejmiku Województwa Lubelskiego Radni podjęli uchwałę „w sprawie zamiaru podziału samorządowej instytucji kultury, tj. Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym (MNKD) oraz utworzenia nowej samorządowej instytucji kultury pod nazwą: Muzeum Zamek w Janowcu”.
Ta nagła i nie konsultowana ze środowiskami muzealników i historyków sztuki decyzja o wydzieleniu zamku w Janowcu ze struktur Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym budzi nasze obawy, ponieważ nie została poparta uprzednimi analizami merytorycznymi ani też finansowymi uzasadniającymi podział. Nie przedstawiono także żadnych planów i strategii, które wspierałyby lakoniczne uzasadnienie zaprezentowane w uchwale Sejmiku Województwa. Czytamy tam, że oddzielenie zamku od MNKD podniesie rangę janowieckiej placówki, a jej samodzielność pozwoli na jej dynamiczny rozwój. Tymczasem w naszej ocenie ranga ta zostanie obniżona. Obecnie zamek w Janowcu w ramach struktur MNKD widnieje w Państwowym Rejestrze Muzeów, a jako jednostka samodzielna, do tego „w organizacji” nie spełnia kryteriów formalno-prawnych. Trudno też rozumieć podany w uzasadnieniu argument: „dynamiczny rozwój” – ponieważ to właśnie obecność w strukturach Muzeum Nadwiślańskiego pozwoliła na dźwignięcie zamku z całkowitych ruin, w jakich znajdował się obiekt w 1975 r., gdy Jerzy Żurawski, ówczesny dyrektor MNKD, odkupił zamek na cele muzealne od ostatniego prywatnego właściciela i nadzorował odbudowę oraz zagospodarowanie parku przez kolejne trzy dekady.
Naszym zdaniem decyzja Marszałka, nieuwzględniająca żadnego ryzyka, które zawsze występuje przy tego typu reorganizacjach, przyczyni się do pogorszenia kondycji zarówno MNKD jak i nowej jednostki w Janowcu. Muzeum w Kazimierzu Dolnym utraci wartościowy oddział, a muzeum w Janowcu stanie w obliczu relokacji swoich zbiorów muzealnych, a być może nawet ich rozproszenia czy uszczuplenia.
Centrum Winiarstwa Polskiego zamiast muzeum na Zamku w Janowcu?
Głównym powodem naszej troski jest jednak przyszłość zamku w Janowcu – dzieła architektury renesansowej i barokowej. W świetle planów Marszałka, który publicznie mówi, że chce związać losy tej placówki z produkcją i sprzedażą alkoholu (wina z winnic, które obecnie z jego inicjatywy powstają na terenie muzeum), nie mamy pewności, że zapowiadane nowe muzeum faktycznie powstanie. Produkcja i sprzedaż wina nie może przecież odbywać się na terenie muzeum. Obawiamy się, że część terenów należących do Zamku na których już są założone winnice (ok. 2 ha), a także planowana obok zamku winiarnia, zostaną wydzielone w ramach innej jednostki samorządowej, która będzie mogła produkować i wprowadzać w obrót alkohol. Jeśli Zamek zostanie pozbawiony cennych terenów krajobrazowych, które są jego wartością, utraci swoją tożsamość magnackich dóbr.
Marszałek Województwa Lubelskiego deklaruje koncentrację na zabytku, jednak nie idą za tym wydatki z budżetu województwa, które powinny być przeznaczane na działania konserwatorskie, nowe ekspozycje, czy też powiększanie zbiorów. Pieniądze przeznaczane są przede wszystkim na inwestycje związane z winnicą. Tylko w 2023 r. Muzeum wydało na ten cel 221 975,52 PLN a w roku 2022 wydatkowano 156 766,78 PLN. W budżecie Województwa Lubelskiego (Załącznik Nr 5 do Uchwały Nr L/731/2023 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 19 lipca 2023 r.) czytamy o przeznaczeniu: 256 000 PLN na zakup ciągnika do winnicy, 400 000 PLN na dokumentację winiarni, oraz 900 000 PLN na zakup nieruchomości rolnych o powierzchni 8,3 ha. Ciągnik zostal już zakupiony.
W naszej opinii osoba, która zarządza Zamkiem w Janowcu (Marzena Brzezicka, do niedawna Tuniewicz), nie posiada kompetencji do pełnienia takiej funkcji ani też kierunkowego wykształcenia i dorobku w dziedzinie muzealnictwa. Jest powiązana z biznesem lubelskim i z Urzędem Marszałkowskim: jako prezeska Fundacji Parasol Wschód, otrzymywała dotację z Urzędu Marszałkowskiego. Funkcję zastępcy dyrektora ds. Zamku w Janowcu objęła pod koniec lipca 2023 r. Stanowisko to zostało utworzone dla niej w czerwcu, wcześniej Janowcem zarządzał kierownik oddziału, podobnie jak w przypadku pozostałych oddziałów Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym
Zniszczenie przyrody w związku z założeniem winnicy na terenie Muzeum Zamek w Janowcu
Pozostaje jeszcze kwestia winnicy funkcjonującej na terenie Zamku, założonej za kilkaset tysięcy złoty na ok. 2 ha, na działce należącej do Muzeum. Założenie tej winnicy w miejscu cennym przyrodniczo nie powinno mieć miejsca. Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym nie uzyskało stosownych zezwoleń z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie. Lokalizacja winnicy obejmuje działkę wskazaną w planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Przełom Wisły w Małopolsce PLH060045, jako miejsce występowania siedliska przyrodniczego 6210 murawy kserotermiczne. Zgodnie z planem zadań ochronnych dla ww. siedliska określono wymóg przywrócenia ekstensywnego użytkowania siedliska. Mając na uwadze zapisy ustawy o ochronie przyrody, zrealizowanie tego typu inwestycji z pewnością wymagało przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000, co nie zostało wykonane. Na wskazanej działce występował m.in. chroniony miłek wiosenny, a zatem konieczne było także uzyskanie zezwolenia na niszczenie siedlisk gatunków chronionych. Nie ulega wątpliwości, że prowadzone prace spowodowały zniszczenie siedliska. O tej sprawie zostały zawiadomione organy ochrony przyrody. Liczę, że niezwłocznie podejmą stosowne działania, które nie tylko umożliwią odtworzenie siedliska, ale również doprowadzą do wyciągnięcia konsekwencji względem osób, które doprowadziły się zaniedbań.
Dodam także, że plan ochrony dla Kazimierskiego Parku Krajobrazowego także wskazuje na przedmiotowej nieruchomości występowanie siedlisk stanowiących przedmioty ochrony obszaru Natura 2000. Wśród celów ochrony Parku nakazano m.in. zachowanie charakterystycznego dla północo-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej i Małopolskiego Przełomu Wisły układu przestrzennego poszczególnych typów ekosystemów powiązanych ściśle z rzeźbą terenu, a także zachowanie różnorodności związanych z nimi i zidentyfikowanych w granicach Parku, siedlisk przyrodniczych.
Mit istnienia winnicy na zamku w czasach magnackich
Sprzeciwiamy się inwestowaniu publicznych środków w przemysł winiarski – podobnie jak sprzeciwiamy się szerzeniu przez obecną dyrekcję oddziału Zamek w Janowcu oraz samego Marszałka dezinformacji, jakoby w Janowcu winnice istniały od 500 lat, a wino z nich pił już sam Jan Kochanowski. Nie ma bowiem żadnych dokumentów historycznych poświadczających istnienie winnicy na Zamku w Janowcu w czasach magnackich, a obecność (z przerwami, bo niszczonych przez działania wojenne i siły natury) niewielkich winnic na terenie Janowca w XIX i XX w. – nie uzasadnia całkowitej zmiany planów rozwojowych Muzeum Nadwiślańskiego i przekształcania janowieckiego oddziału w Centrum Winiarstwa Polskiego.
***
W imieniu społeczności liczącej blisko 80 osób członkiń i członków Stowarzyszenie Genius Loci zwracam się z prośbą o pilną interwencję. Zmiany, reorganizacje instytucji kultury bywają konieczne, ale pod warunkiem, że są przemyślane i faktycznie podnoszą rangę obiektów oraz gwarantują ich rozwój.
Pośpieszne i niczym nieuzasadnione reorganizacje w jednostkach kultury, które budzą sprzeciw społeczny doprowadzą w przypadku oddziału Zamek w Janowcu do utraty blisko 50-letniego dorobku muzealnego, bogatego w upowszechnianie zbiorów, wystawy sztuki, badania i konferencje naukowe, publikacje oraz wydarzenia kulturalne na wysokim poziomie artystycznym.
Z poważaniem
Poparcia dla treści pisma wyrażają następujące osoby:
dr Romana Rupiewicz Skontaktuj się z autorem petycji